Sapiehowie

Sapiehowie,

rodzina magnacka herbu Lis.

Pochodzili z ruskich bojarów prawosł. z ziemi smoleńskiej; 1700 Michał Franciszek otrzymał od cesarza tytuł książęcy; 1768 tytuł ten otrzymała cała rodzina. Do grona wybitnych rodzin wprowadził S. Iwan, zm. 1517, dyplomata, kanclerz królowej Heleny, żony Aleksandra Jagiellończyka, wojewoda witebski, później podlaski, założyciel m. Kodnia. Już wówczas S. byli podzieleni na linie czerejską i kodeńską.

Z linii czerejskiej pochodzili: Iwan, zm. 1546, wojewoda podlaski. Jego wnuk, Lew, ur. 1557, zm. 1633, twórca polit. i ekon. podstaw potęgi rodu, kanclerz i hetman wielki litew., przeszedł z prawosławia na kalwinizm, a następnie katolicyzm. Synami Lwa byli: Jan Stanisław, ur. 1589, zm. 1635, marszałek wielki litew., ograniczony umysłowo, i Kazimierz Leon, ur. 1609, zm. 1656, podkanclerzy litew., filar regalistów. Stryjecznym bratem Lwa byłJan Piotr, ur. 1569, zm. 1611, wybitny dowódca wojsk Dymitra II Samozwańca i pamiętnikarz. Jego synami byli Andrzej, ur. 1592, zm. 1646, kasztelan wileński, i Paweł Jan, ur. 1609, zm. 1665, wojewoda wileński, hetman wielki litew., skłócony z Radziwiłłami, podczas potopu szwedzkiego wierny Janowi II Kazimierzowi, potem w opozycji. Synowie Pawła Jana: Kazimierz Jan, ur. 1642, zm. 1720, wojewoda wileński i hetman wielki litew., i Benedykt Paweł, zm. 1707, podskarbi wielki litewski. Synowie: Kazimierza Jana — Aleksander Paweł, ur. 1672, zm. 1734, marszałek wielki litew., Benedykta Pawła — Michał Józef, ur. 1670, zm. 1737, wojewoda podlaski, 1684–1703 doprowadzili do hegemonii S. na Litwie, zakończonej wojną domową i klęską S. pod Olkienikami (1700). Michał Antoni, ur. 1711, zm. 1760, podkanclerzy litew., i jego bratanek Aleksander Michał, ur. 1730, zm. 1793, kanclerz wielki litew., marszałek konfederacji targowickiej na Litwie, lawirowali między opozycją a tronem. Krewnymi z tej samej linii byli: Jan Kazimierz, zm. 1730, z ramienia Stanisława Leszczyńskiego hetman wielki litew., który przez małżeństwo wszedł w posiadanie wielkich dóbr w Wielkopolsce. Jego syn Piotr Paweł, ur. 1701, zm. 1771, wojewoda smoleński, ożenił się z bratanicą cesarzowej Katarzyny I, co go związało z dworem rosyjskim. Z linii tej pochodził także Eustachy Kajetan, ur. 1881, zm. 1963, dyplomata, min. spraw zagranicznych RP.

Z linii kodeńskiej wywodzili się m.in.: Paweł Stefan, ur. 1565, zm. 1635, podkanclerzy litewski; Mikołaj, ur. ok. 1581, zm. 1644, kasztelan wileński; Jan Fryderyk, ur. 1680, zm. 1751, kanclerz wielki litew., upowszechnił kult Matki Bożej Kodeńskiej; Kazimierz Nestor, ur. 1757, zm. 1798, marszałek konfederacji litew. podczas Sejmu Czteroletniego. Jego stryjeczny brat Aleksander, ur. 1773, zm. 1812, był przyrodnikiem, mecenasem, podróżnikiem. Leon, ur. 1803, zm. 1878, syn Aleksandra, właściciel Krasiczyna, był pionierem pracy org. w Galicji. Jego syn Adam, ur. 1828, zm. 1903, polityk, był prezesem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego. Jego syn Adam Stefan, ur. 1867, zm. 1951, arcybiskup krak., kardynał, podczas II wojny światowej stał się autorytetem moralnym i polit., z którym po 1945 musiały się liczyć władze komunistyczne.

Krzysztof Chłapowski