Sahara
 
Encyklopedia PWN
Sahara, Aṣ-Ṣaḥrā’ al-Kubrā,
największa pustynia na Ziemi, w Afryce Północnej, na terytorium 11 państw: Maroka, Algierii, Tunezji, Libii, Egiptu, Sahary Zachodniej, Mauretanii, Mali, Nigru, Czadu, Sudanu;
na północy sięga do południowych stoków Atlasu i wybrzeży M. Śródziemnego, na południową granicę prowadzi się od ujścia rz. Senegal, środkowym biegiem Nigru, północnym brzegiem jez. Czad, po ujście Atbary do Nilu, a stąd do M. Czerwonego. Powierzchnia ponad 7 mln km2, dł. ok. 6000 km, szer. do 2000 km. Sahara jest częścią prekambryjskiej platformy afryk.; fundament jej jest zbud. gł. z archaicznych i proterozoicznych gnejsów, łupków krystal. i granitoidów; na tych utworach leży gruba (miąższość do 3000–5000 m) pokrywa osadowa skał paleozoicznych, mezozoicznych i trzeciorzędowych (gł. piaskowców, wapieni i margli). W neogenie (ruchy alpejskie) silna działalność tektoniczna spowodowała wylewy lawy, strzaskanie masywów krystal. Ahaggaru i Tibesti.
Większość powierzchni Sahary jest wyżynna, tylko w części północnej i zachodniej występują niziny z depresjami — Al-Kattara 133 m p.p.m., Fajum 80 m p.p.m., Szatt Malghir 26 m p.p.m. W środkowej części Sahary wznoszą się rozległe masywy krystal. Ahaggaru (Tahatt, 2918 m), Tibesti (Emi Kussi, 3415 m) i wyż. Ennedi (1310 m); wzdłuż M. Czerwonego ciągną się góry Atbaj (Dżabal Uda, 2259 m). Na Saharze występują wszystkie typy pustyń: skalne — hamady (np. Al-Hamada al-Hamra, Tanizruft, część Pustyni Arabskiej), żwirowe — seriry (np. część Kalansziju) i piaszczyste — ergi (Wielki Erg Zachodni, Wielki Erg Wschodni, Al-Dżuf, Irk asz-Szasz, Irk al-Ikidi, Pustynia Libijska). Klimat zwrotnikowy skrajnie suchy; średnia roczna suma opadów od kilku mm do 100 mm w górach i do 200 mm na północnych i południowych krańcach; maksimum opadów przypada na północy w miesiącach zimowych, na południu — w letnich; na większej części Sahary opady (w postaci silnych ulew) są sporadyczne, mogą występować z kilkuletnimi przerwami. W związku z małą wilgotnością powietrza i małym zachmurzeniem temperatura wykazuje silne wahania dobowe i roczne; maks. temp. przekracza 50°C, minim. spada poniżej 0°C; średnia temp. miesięczna waha się od 9–12°C w styczniu do 33–38°C w lipcu; w północnej części Sahary suche i gorące wiatry (chamsin i samum), wiejące z południa. Na Saharze, poza Nilem i Nigrem, brak stałych rzek; liczne są suche doliny — wadi (m.in. Wadi Tamanghist, Wadi Igharghar, Wadi Dara), wypełniające się wodą po epizodycznych deszczach; charakterystyczne są także słone jeziora okresowe (tzw. szotty, sebki); w wielu regionach występują wody artezyjskie (baseny: algiersko-tunez., fezzański, libijski); w miejscach płytkiego zalegania słodkich wód gruntowych oraz wypływu ich na powierzchnię w postaci źródeł powstały oazy (Tukkurt, Biskira, Al-Kufra, Sabha, Marzuk, Al-Farafira i in.). Roślinność północnej części Sahary jest zbliżona do flory śródziemnomor. (oleandry, dzikie oliwki, pistacje), południowej — do sudańskiej (tamaryszek, akacja). Wnętrze Sahary jest pozbawione roślinności, skąpa roślinność występuje jedynie w zagłębieniach, suchych dolinach i na zboczach masywów górskich; na pustyniach skalnych i żwirowych spotyka się bardzo luźne zbiorowiska kserotermicznych krzewów i półkrzewów, na pustyniach piaszczystych (gł. północna Sahara) — nieco obfitszą roślinność trawiastą i krzewiastą, a w wadi — cierniste zarośla lub nawet (na zachodzie, południu i w górach) sawanny z niskimi akacjami. Na Saharze żyją m.in. gazele, antylopy oryks, szakale, gepardy, hieny, fenki, strusie, sępy, skorpiony.
Bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego są eksploatowane gł. w algierskiej i libijskiej części Sahary, ponadto wydobywa się rudy żelaza, miedzi, uranu, fosforyty, sól kam. i in. W oazach uprawa palmy daktylowej, zbóż, tytoniu; na północnych i południowych krańcach Sahary półkoczowniczy chów owiec, kóz, wielbłądów. Tradycyjny transport juczny jest zastępowany przez transport samochodowy i lotniczy.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Sahara, pustynne miasto Timimun (Algieria) fot. M. Witkowska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sahara (Afryka), największa pustynia na Ziemi — suk w południowym Marokufot. E. Szymańska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia