Prigogine’a–Glansdorffa termodynamiczne kryterium stabilności

Prigogine’a–Glansdorffa termodynamiczne kryterium stabilności,

fiz. kryterium obowiązujące w układach utrzymywanych przez zewn. bodźce termodynamiczne w stanach dalekich od równowagi;

wg tego kryterium stany stacjonarne będące kontynuacją stanów stacjonarnych z pobliża równowagi termodynamicznej mogą utracić stabilność. W takich układach mogą spontanicznie pojawiać się struktury dysypatywne (np. reakcje oscylacyjne, uporządkowana konwekcja swobodna); struktury te mogą pojawiać się wtedy, gdy zależności między siłami (termodynamiczne bodźce) a przepływami termodynamicznymi przestają być monotoniczne (monotoniczność). Wykazanie możliwości pojawiania się struktur dysypatywnych, a więc spontanicznego porządkowania się układów dalekich od równowagi termodynamicznej, usunęło istniejącą wcześniej barierę między układami biol., dla których regułą jest wzrost uporządkowania w czasie, a zachowaniem się układów nieożywionych, które wg wcześniej znanych praw (II zasada termodynamiki) mogą ewoluować tylko do coraz bardziej nieuporządkowanych stanów.

Odkrycie struktur dysypatywnych otworzyło nowe możliwości badań w chemii i biologii i zostało uhonorowane przyznaniem 1977 I. Prigogine’owi Nagrody Nobla (w dziedzinie chemii). Kryterium to oprac. w latach 60. XX w. Prigogine i P. Glansdorff. Wcześniej (1945) Prigogine wprowadził tzw. zasadę minimum produkcji entropii, słuszną tylko dla układów bliskich równowagi termodynamicznej w zakresie opisywanym przez liniową termodynamikę procesów nieodwracalnych, gdzie spełnione są ponadto relacje przemienności L. Onsagera, wg której układ utrzymywany w stanie nierównowagowym przez stałe w czasie, zewn. bodźce termodynamiczne (stała różnica temperatury, stała różnica stężeń itp.) dąży asymptotycznie do stanu stacjonarnego, w którym produkcja entropii osiąga minimum.