Linné Carl

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Linné

[linẹ:]

Carl von, Carolus Linnaeus, Karol Linneusz, ur. 23 V 1707, Råshult (prow. Småland), zm. 10 I 1778, Uppsala,

szwedzki przyrodnik i lekarz.

Urodził się 23 V 1707 w Råshult (prowincja Småland). Upowszechnił binominalną nomenklaturę biologiczną (biologiczne nazewnictwo), którą po raz pierwszy 1623 wprowadził G. Bauhin. Jego ojciec był pastorem, z zamiłowania zajmującym się także ogrodnictwem. Karol już jako dziecko przejawiał wielkie zainteresowanie przyrodą, a zwłaszcza botaniką. Wbrew planom ojca, zamiast zostać duchownym, 1727 rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Lund, a po roku przeniósł się na renomowany uniwersytet w Uppsali, gdzie oprócz przyswajania wiedzy medycznej, zajmował się także kolekcjonowaniem i badaniami roślin, co znacznie ułatwiało mu pełnienie funkcji ogrodnika w uczelnianym ogrodzie botanicznym.

Podróże kształcą

Swoją wiedzę botaniczną Linneusz znacznie pogłębił podczas podróży badawczej po Laponii (1732) — wówczas niemal całkowicie nieznanej. Jej owocem był m.in. opis wielu nowych gatunków roślin, przedstawiony w monografii tamtejszej flory (Flora laponica 1737). W latach 1735–38 przebywał w Holandii, gdzie 1735 uzyskał doktorat w dziedzinie medycyny na uniwersytecie w Hardewijk. W tym czasie napisał m.in. rozprawę o malarii oraz opublikował pierwsze wydanie swej systematyki organizmów, Systema Naturae 1735), którą w następnych latach nieustannie ulepszał. W Holandii pracował w kilku ogrodach botanicznych. Liczne kontakty zdobyte w Holandii pozwoliły mu na podróże po Europie, zwiedził m.in. Paryż i Londyn.

Nowa systematyka

W czasie wypraw naukowych zgromadził ogromny materiał badawczy, który był podstawą jego zielnika i pracy naukowej. Myślą przewodnią Linneusza było udoskonalenie i rozwinięcie systematyki organizmów (również minerałów). Opisał ok. 10 tysięcy gatunków roślin, wyodrębnił 24 klasy, przeciwstawił klasie roślin jawnopłciowych (obecnie nasienne) klasę skrytopłciowych (zarodnikowe), podział świata roślin oparł przede wszystkim na liczbie oraz układzie pręcików i słupków (Genera plantarum 1737 i Classes plantarum 1738). Opisał też ok. 6 tysięcy gatunków zwierząt. Jego dużym osiągnięciem było wydzielenie gromady ssaków i zaliczenie do niej wielorybów oraz włączenie człowieka do rzędu naczelnych. Wprawdzie wprowadzony przez niego układ systematyczny był sztuczny — nie odzwierciedlał stosunków pokrewieństwa między poszczególnymi grupami organizmów — jednak dzięki wprowadzeniu podziału świata organizmów na klasy, gromady, rzędy, rodzaje i gatunki oraz zastosowaniu binominalnej nomenklatury stał się uporządkowany, jednolity i przejrzysty.

Zaszczyty i tytuły

W 1738 powrócił do Szwecji. Wkrótce ożenił się (z Sarą Moraeus) i otworzył praktykę lekarską w Sztokholmie. W 1739 współorganizował Szwedzką Królewską Akademię Nauk. Od 1741 był profesorem uniwersytetu w Uppsali, gdzie kierował m.in. miejscowym ogrodem botanicznym. Od 1744 piastował urząd sekretarza Królewskiego Szwedzkiego Towarzystwa Nauk w Uppsali, od 1747 był królewskim lekarzem. Należał do wielu międzynarodowych towarzystw naukowych, m.in. był członkiem Berlińskiej Akademii Nauk. W 1761 otrzymał tytuł szlachecki nadany przez króla Adolfa Fryderyka. W swojej posiadłości w Hammarby ufundował niewielkie muzeum, gdzie umieścił swoją kolekcję przyrodniczą. Od 1774, kiedy przeżył udar mózgu, jego stan zdrowia stopniowo się pogarszał. Zmarł 10 I 1778 w Uppsali.

Poglądy

Początkowo Linneusz był zwolennikiem kreacjonizmu. W 1743 w pracy Oratio de telluris habitabilis incremento wyraził pogląd, że Bóg stworzył równocześnie wszystkie gatunki roślin i zwierząt oraz człowieka. W rozprawie De Peloria (1744) zwątpił w prawdziwość tej tezy, następnie twierdził (Disquisitio de sexu plantarum 1769), że gatunki współczesnej flory i fauny zostały wytworzone przez kolejne krzyżowania się mieszańców pochodzących od przedstawicieli nielicznych istniejących ongiś grup organizmów (proces ten trwa, gatunki powstają nadal).

Dorobek naukowy

Linneusz zajmował się także mineralogią, geologią, famakognozją i innymi dziedzinami przyrodoznawstwa, często z szerokim uwzględnieniem potrzeb gospodarczych. Jednak sławę zyskał na całym świecie głównie dzięki upowszechnieniu swojego systemu klasyfikacji organizmów, który szybko rozpowszechnił się w nauce. W Polsce po raz pierwszy (1786–88) wprowadził go K. Kluk. Pozostawił wiele dzieł, m.in. Systema naturae (t. 1–10 1735, wydanie 13 pośmiertne 1788–93) poświęcone systematyce 3 królestw przyrody (roślin, zwierząt i minerałów). Ponadto badał florę i faunę swojego kraju: Flora suecica (1745), Fauna suecica (1746). Teoretyczne podstawy botaniki przedstawił w Bibliotheca botanica (1736), Fundamenta botanica (1736), Critica botanica (1737) i podręczniku Philosophia botanica (1751) Ponadto opublikował 2-tomowe dzieło Species plantarum (1753) o przełomowym znaczeniu dla biologii, w którym zastosował binominalną, łacińską nomenklaturę roślin. Jego zielniki, biblioteka i korespondencja zostały zakupione 1784 do Wielkiej Brytanii, gdzie 1788 założono Linnean Society of London.