Lamarck Jean Baptiste
 
Encyklopedia PWN
Lamarck
[lamạrk]
Jean Baptiste de Monet de Wymowa, ur. 1 VIII 1744, Bazentin (Pikardia), zm. 18 XII 1829, Paryż,
francuski biolog, ewolucjonista, który zreformował układ systematyczny zwierząt; twórca lamarkizmu.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 1 VIII 1744 w Bazentin (Pikardia). Miał dziesięcioro rodzeństwa. Pochodził z rodziny o wojskowych tradycjach. Jego ojciec oraz kilku braci było żołnierzami. Edukację rozpoczął w szkole jezuickiej w Amiens. Od 1761 służył w armii, a następnie pracował jako urzędnik bankowy. W 1772 rozpoczął studia medyczne w Paryżu, które ukończył 1776. Już w czasie studiów zajmował się jednak także naukami przyrodniczymi, zwłaszcza botaniką.
Pierwsze dzieło
1778 ogłosił 3-tomowe dzieło Flore française wraz z kluczem do oznaczania gatunków roślin. Dzieło to przyniosło mu duży rozgłos. W tym czasie związał się z francuskimi encyklopedystami, opracowując m.in. obszerny opis gatunków roślin w Encyklopédie méthodique. Od 1779 był członkiem francuskiej Akademii Nauk. W 1788 podjął pracę w laboratorium naukowym przy Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu. W 1793 objął tam katedrę zwierząt bezkręgowych i odtąd zajmował się głównie zoologią.
Nowa systematyka i lamarkizm
W dziele Histoire naturelle des animaux sans vertèbres (t. 1–7 1815–29), nad którym pracował do końca życia mimo utraty wzroku, zreformował systematykę zwierząt, wprowadzając podział na kręgowce i bezkręgowce oraz rozróżniając wśród bezkręgowców 10 gromad (wymoczki, polipy, szkarłupnie, robaki, owady, pajęczaki, skorupiaki, pierścienice, wąsonogi, mięczaki). Obserwując niezwykłe bogactwo w świecie zwierząt, m.in. form przejściowych, Lamarck uznał gatunek jako kategorię sztuczną, stworzoną przez człowieka na potrzeby klasyfikacji. Myślą przewodnią jego naukowej działalności były jednak nie tyle cele klasyfikacyjne, ile stworzenie koncepcji, która by odzwierciedlała i tłumaczyła obserwowaną zmienność organizmów. Przyjmował tezę o wpływie zmian zachodzących w środowisku na powstawanie nowych potrzeb organizmu, wywołujących nowe czynności, a w konsekwencji zmiany jego budowy. W ten sposób stworzył pierwszą opartą na naukowych podstawach teorię ewolucji, przedstawioną w dziele Filozofia zoologii (1809, wydanie polskie 1960).
Krytyka
Stanowisko Lamarcka spotkało się z wrogim przyjęciem ówczesnych sław naukowych, m.in. G. Cuviera. Nie wszystkie elementy ewolucyjnej teorii Lamarcka oparły się także próbie czasu, jednak wielką zasługą było samo podjęcie myśli o wzajemnej zależności organizmu i otoczenia i podkreślenie znaczenia dostosowywania się organizmu do warunków życiowych. Lamarck zwrócił ponadto uwagę na zjawiska psychiczne, które powiązał ze stopniem rozwoju układu nerwowego zwierząt, a także na reakcje zwierząt, stanowiące następnie przedmiot badań I. Pawłowa i nazwane przez niego odruchami warunkowymi.
Nie tylko ewolucja
Zajmował się także meteorologią (Hydrologie 1802). Był współorganizatorem sieci meteorologicznych punktów obserwacyjnych we Francji i opracowywał, na podstawie nadsyłanych danych, prognozy pogody. Ponadto opublikował dzieła z zakresu innych nauk, m.in. geologii, które — choć oparte na spekulacji — zawierały często myśli potwierdzone później w koncepcjach geologicznych Ch. Lyella. Jako pierwszy wprowadził do nauki termin „biologia”.
Życie w nędzy
Mimo licznych sukcesów naukowych Lamarck nie był nigdy człowiekiem majętnym. Przez całe życie cierpiał niedostatek. Wskutek utraty wzroku musiał porzucić pracę w Muzeum Historii Naturalnej. Kontynuował jednak jeszcze przez 10 lat pracę naukową, m.in. dyktował ostatnie tomy Histoire naturelle... Zmarł w biedzie 18 XII 1829 w Paryżu i został pochowany we wspólnym grobie na paryskim cmentarzu Montparnasse.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Paryż, Musée de l’Homme fot. S. Kuruliszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia