Katowice

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Katowice,

miasto wojewódzkie w województwie śląskim, pow. grodzki, na Wyż. Katowickiej, nad Rawą (prawy dopływ Brynicy), Kłodnicą i Mleczną, w GOP.

Ludność miasta: ogółem — 293,6 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 779,6 os/km² (2019)

Powierzchnia: 165 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 19°01′E, szerokość geograficzna: 50°16′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1865

Oficjalne strony WWW: www.um.katowice.pl

K. są jednym z największych ośr. przem. Polski oraz ośr. dyspozycyjnym i usługowym największego zespołu miejsko-przem. w kraju; przeważa górnictwo węgla kam. (kopalnie Katowice-Kleofas, Murcki, Staszic, Wieczorek, Wujek), hutnictwo żelaza (huty Baildon i Ferrum), cynku i miedzi (walcownia miedzi) oraz przemysł maszyn. (urządzenia, sprzęt i narzędzia górnicze, obrabiarki, maszyny poligraficzne, urządzenia kotłowe); elektrotechniczny (lampy żarowe, specjalne maszyny elektr., urządzenia technol., sygnalizacyjne, osprzęt sieciowy), precyzyjny (okulary, szkła kontaktowe) i spoż. (mięsny, olejarski, mleczarski); ponadto mniejsze zakłady przemysłu metal., materiałów budowlanych, fabryki porcelany stołowej i mebli, zakłady sprzętu ortopedycznego, chemii gosp., graficzne, papiernicze i odzieżowe; wiele przedsiębiorstw budowlanych i biur projektowych; górnictwo i hutnictwo znajduje się w fazie restrukturyzacji. Na skutek eksploatacji górniczej następują częste tąpnięcia gruntu, powodujące lokalne zmiany w ukształtowaniu terenu; wiele hałd i wyrobisk. Ważny węzeł kol. i drogowy; w Pyrzowicach (34 km od K.) port lotniczy. Ośrodek nauk. i kult.; stol. metropolii katow. Kościoła rzymskokatol.; Uniw. Śląski, akademie: med., ekon., wychowania fiz., muz.; filia ASP w Krakowie; 2 wyższe seminaria duchowne, liczne niepubliczne wyższe uczelnie, oddział PAN, Inst. Górnośląski, Gł. Inst. Górnictwa, 1999 powstała w K. Wyższa Szkoła Policji; rozgłośnia radiowa i ośr. telew.; Filharmonia Śląska, Nar. Orkiestra Symfoniczna Pol. Radia, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego, teatr lalek; muzea, m.in. Muzeum Historii Katowic, Muzeum im. J. Wieczorka (przy kopalni); pomniki m.in.: Powstańców Śląskich (1967, G. Zemła i W. Zabłocki), ku czci poległych w kopalni Wujek (1991, A. Grzybowski), marsz. J. Piłsudskiego (1993, 1937 zaprojektowany przez A. Augustinčića). K. składają się z kilku dużych dzielnic: Śródmieście, Bogucice, Zawodzie, Ligota, Szopienice, Załęże; po 1945 zbudowano nowe osiedla mieszkaniowe, m.in. Tysiąclecia, Nowa Ligota i rozbudowano dzielnicę śródmiejską; mieszkaniowe części miasta nie tworzą zwartej całości, rozdzielają je tereny przem., kol., leśne i nieużytki; na północnym zachodzie K. graniczą z Wojew. Parkiem Kultury i Wypoczynku w Chorzowie; w południowo-wschodniej części miasta rozległe tereny rekreacyjne, m.in. Katow. Park Leśny, Dolinka Murckowska, Dolina Trzech Stawów; wiele obiektów sport. i rekreacyjnych, m.in. hala widowiskowo-sport. ze sztucznym lodowiskiem, tor saneczkowy, ośr. wypoczynkowe. Na terenie K. znajdują się 2 rezerwaty — Las Murckowski (leśny), Ochojec (florystyczny).

Historia.

W średniowieczu na terenie obecnych Katowic znajdowały się słow. osady roln. (Bogucice, Dąb, Załęże, Brynów i in.); od 990 w granicach państwa pol.; od XIV w. pod zwierzchnictwem Czech, dzieliły losy polit. Śląska; w XIV–XVI w. powstały kuźnie żelaza, m.in. 1414 kuźnia bogucicka (od 1842 pod nazwą Marta, przetrwała do 1924); obok na pr. brzegu Rawy założono osiedle Katowice, wzmiankowane 1598; od XVIII w. duże skupisko Żydów; od 1742 pod panowaniem Prus; prawa miejskie 1865; od 1. poł. XIX w. rozwój przemysłu, m.in. zał. 1804 hutę żelaza w Wełnowcu, 1825–30 hutę Baildon, 1840 w Zawodziu hutę Kunegunda (zamknięta 1965); nastąpił rozwój hutnictwa cynku; 1873 powstały zakłady budowy maszyn dla hutnictwa, górnictwa, kolei; 1823 otwarto kopalnię węgla kamiennego Ferdynand, 1839 — Waterloo, 1899 — Wujek w Byrnowie; od 1846 połączenie kol. z Wrocławiem i Mysłowicami, 1847 z Krakowem, 1859 z Warszawą. Duży napływ Niemców, związany z uprzemysłowieniem miasta oraz germanizacja spowodowały opór ludności pol. (pol. organizacje kult. i społ., czasopisma). Od 1873 siedziba powiatu, od 1897 powiat miejski; od 1922 stolica woj. śląskiego, 1945–50 śląsko-dąbrowskiego, 1950–99 katow., od 1999 — ponownie śląskiego. W czasie plebiscytu siedziba Komisariatu Plebiscytowego; 1919–21 udział ludności Katowic i okolic w powstaniach śląskich (m.in. sformowano pułk katow.). Od 1922 w granicach Polski, stol. autonomicznego woj. śląskiego, Sejmu Śląskiego oraz Górnośląskiej Komisji Mieszanej; 1924 do Katowic włączono Bogucice, Byrnów, Dąb, Ligotę, Roździeń, Załęże i Zawodzie; przemysł i górnictwo gł. w rękach obcego kapitału. We IX 1939 trzydniowe walki byłych powstańców śląskich i harcerzy w obronie miasta, poległo ok. 200 obrońców, Niemcy rozstrzelali ok. 80; podczas okupacji włączone do Rzeszy; Żydów wysiedlono do Sosnowca; w mieście i okolicy liczne obozy pracy przymusowej (m.in. 12 obozów pracy — ponad 7 tys. osób, 7 oddziałów roboczych jeńców sowieckich i 2 bryt. z obozu w Łambinowicach), 3 obozy przejściowe dla wysiedlonych Polaków, masowe egzekucje; ośr. konspiracji; 1953–56 pod nazwą Stalinogród. 16 XII 1981 pacyfikacja strajku protestacyjnego w kopalni Wujek przez wojsko i milicję (od broni palnej zginęło 9 górników).

Zabytki.

W parku im. T. Kościuszki późnogot. drewniany kościół z 1510 (przeniesiony 1928 z Syryni); zabytkowa zabudowa z 2, poł. XIX w. i 1. ćwierci XX w.

Huta Katowice, wielki piec, spust surówki