Irańska, Wyżyna
 
Encyklopedia PWN
Irańska, Wyżyna, pers. Felāt-e Irān, urdu Daśt-e-Irān, ang. Plateau of Iran,
wyż. w Azji Południowo-Zachodniej, między M. Kaspijskim i Niz. Turańską na północy, M. Arabskim i Zat. Perską na południu, górami Hindukusz i Niz. Hindustańską na wschodzie oraz Niz. Mezopotamską i Wyż. Armeńską na zachodzie;
pow. ok. 2,7 mln km2; średnia wys. ok. 1300 m; obramowanie W.I. stanowią łańcuchy górskie, należące do systemu alpejskiego; na północy są to góry Elburs (Demawend 5604 m), G. Turkmeńsko-Chorasańskie, złożone z 2 równoległych do siebie pasm Kopet-dagu i G. Niszapurskich, a także będące skrajnie zachodnią częścią Hindukuszu góry Safed Koh, Paropamis, Środkowoafgańskie i Koh-i Baba; południowy pas górski o wys. ponad 2500 m tworzą Zagros, Mekran, Brahui, Toba Kakar i G. Sulejmańskie; część środkową zajmuje zapadlisko śródgórskie, wypełnione paleozoicznymi, mezozoicznymi i trzeciorzędowymi utworami (gł. piaskowce i wapienie). Panującą formą rzeźby są rozległe płaskowyże rozdzielone górami (najwyższe Kuh-e Rud) i międzygórskie, tektoniczne kotliny, zapełnione rumowiskiem skalnym lub zajęte przez pustynie (Wielka Pustynia Słona, Daszt-e Lut, Registan, Margo); wygasłe wulkany; częste katastrofalne trzęsienia ziemi. Klimat podzwrotnikowy suchy, w kotlinach wewn. — pustynny; średnia temp. w styczniu od –4°C na północy do 10°C na południu, w lipcu odpowiednio 25–29°C; suma roczna opadów w kotlinach ok. 50 mm, w górach na wschodzie 100–300 mm, na zachodzie — 500 mm (jedynie na północnych stokach gór Elburs 1000–2000 mm). Nieliczne rzeki (przeważnie okresowe lub epizodyczne), najdłuższa — Helmand; bezodpływowe, płytkie i słone jeziora (największe Hamun-e Helmand) w lecie zmieniające się w solniska. Roślinność pustynna i półpustynna, na zewn. stokach gór krawędziowych lasy, gł. dębowe. Bogactwa miner.: ropa naftowa, węgiel kam., sole: kam., glauberska i potasowa; większe miasta to: Teheran, Isfahan, Meszhed, Sziraz i Kerman w Iranie, Kandahar i Herat w Afganistanie i Kweta w Pakistanie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia