Gide 
, ur. 22 XI 1869, Paryż, zm. 19 II 1951, tamże,
pisarz francuski.
[żid]
André , ur. 22 XI 1869, Paryż, zm. 19 II 1951, tamże,
Gide André
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 22 XI 1869 w Paryżu. Wychowany w środowisku rygorystycznie protestanckim, wcześnie zetknął się z kręgiem symbolistów skupionych wokół S. Mallarmégo. Był jednym z założycieli pisma „La Nouvelle Revue Française” (1909), tłumaczem (m.in. utworów J. Conrada, W. Whitmana, W. Szekspira) i krytykiem (Oscar Wilde 1910, Dostojewski. Artykuły i wykłady 1923, wydanie polskie 1997). Był też pianistą amatorem, wielbił F. Chopina, któremu poświęcił cykl rozważań, uzupełniany prawie do końca życia (Notes sur Chopin 1910, wydanie pełne 1947). Od wczesnych lat pisał Dziennik (t. 1–3 1939–50, wybór polski 1992). Uprawiał różne formy literackie, dążąc do klasycznej zwięzłości i jasności. Uważał, że należy „moralizować naturę”, wierzył w człowieka i jego możliwości. W tematyce i języku wczesnych utworów Gide”a (Les cahiers d’André Walter 1891, Le traité du Narcisse 1891, Poésies d’André Walter 1892, Paludes 1895) są jeszcze widoczne wpływy symbolizmu.
Problemy moralnej emancypacji człowieka
Następnie jego twórczość zdominował motyw wolności jednostki, która, odrzucając purytańskie nakazy religii i moralności, przyznaje sobie prawo do ustanawiania własnych zasad postępowania — Pokarmy ziemskie (1897, wydanie polskie 1981) i Nouvelles nourritures terrestres (1927), Prometeusz źle skowany (1899, wydanie polskie 1904), Immoralista (1902, przekład polski w tomie Immoralista i inne utwory 1984), a zwłaszcza Lochy Watykanu (1914, wydanie polskie 1937), budziły zarazem entuzjazm i oburzenie. Prawdziwy skandal wywołał Corydon (1924), zawierający obronę homoseksualizmu, oraz zaskakująca szczerością autobiografia Jeżeli nie umiera ziarno (wydanie poufne 1920, oficjalne 1926, wydanie polskie 1962).
Prekursor nowej powieści
W Fałszerzach (1925, wydanie polskie 1929), jedynym utworze, który uznał za powieść, Gide zastosował technikę „powieści w powieści” i ukazał postać pisarza poszukującego nowych rozwiązań formalnych, przez co stał się prekursorem nowej powieści. Był ponadto autorem opowieści Symfonia pastoralna (1919, ekranizacja J. Delannoy 1946, przekład polski w tomie Szkoła żon i inne opowiadania 1960) oraz dramatów (Saül 1903, Edyp 1931, wydanie polskie 1933). Zajmowały go także sprawy społeczne i polityczne, walczył o sprawiedliwość (Souvenirs de la Cour d’Assises 1914), potępiał kolonializm (Voyage au Congo 1927), przestrzegał przed komunizmem i konsekwencjami stalinizmu (Powrót z ZSRR 1936, wydanie polskie 1937); pisał także szkice krytycznoliterackie, m.in. o F. Dostojewskim. Był uznawany za jedną z najważniejszych osobistości 1. połowy XX w., wywarł ogromny wpływ na ówczesne środowisko literackie. W 1947 otrzymał Nagrodę Nobla. Zmarł 19 II 1951 w Paryżu.
