Garibaldi Giuseppe
 
Encyklopedia PWN
Garibaldi Giuseppe, ur. 4 VII 1807, Nicea, zm. 2 VI 1882, Caprera,
generał włoski, bojownik o wyzwolenie i zjednoczenie Włoch, demokrata i republikanin.
Kalendarium
Urodził się 4 VII 1807 w Nicei. Był synem genueńskiego marynarza, od najmłodszych lat pracował na morzu. W 1833 wstąpił do organizacji G. Mazziniego Młode Włochy i 1834 uczestniczył w nieudanym powstaniu sabaudzkim. Zaocznie skazany 3 VI 1834 na śmierć, wyemigrował z kraju. Po krótkim pobycie w południowej Francji i w Tunezji znalazł się w Ameryce Południowej, gdzie przez 6 lat brał udział w walkach wyzwoleńczych — 1836 uczestniczył w powstaniu przeciw cesarzowi Brazylii w Rio Grande do Sul, a od 1841 w służbie Urugwaju dowodził oddziałami walczącymi z dyktatorem Argentyny, J.M. de Rosasem. Od tego czasu do końca życia ubierał się w czerwoną koszulę, która stała się strojem republikańskim.
Rewolucja 1848
Na wieść o wybuchu rewolucji 1848 Garibaldi powrócił do Włoch. Uznając walkę o niepodległość za cel zasadniczy, zaoferował swe usługi początkowo papieżowi Piusowi IX, odrzucony — zwrócił się do króla Sardynii, Karola Alberta Sabaudzkiego, prowadzącego wojnę z Austrią. Niechętnie przyjęty, dopiero pod naciskiem demokratów powierzono mu dowództwo oddziałów ochotniczych działających w okolicach Bergamo. Po klęsce króla pod Custozzą (25 VII 1848) i jego kapitulacji Garibaldi zorganizował partyzantkę w Alpach; w jego oddziałach walczyła też grupa Polaków. Wkrótce wycofał się do Szwajcarii. W 1849 z oddziałem „czerwonych koszul” przyszedł z pomocą Republiki Rzymskiej, walcząc z interwencją Francji i Królestwa Neapolu. Choć odnosił zwycięstwa nad wojskami francuskimi i neapolitańskimi, Mazzini nie akceptował jego planów strategicznych i Garibaldi nie otrzymał naczelnego dowództwa; 3 VI 1849 stoczył krwawą bitwę o Villa Corsini z oblegającymi Rzym wojskami francuskimi; nie godząc się na kapitulację wymknął się z Rzymu z grupą ochotników — chciał jeszcze wesprzeć broniącą sie Republiką Wenecji. Ścigany przez wojska austriackie przedostał się do Piemontu, gdzie jednak odmówiono mu prawa pobytu; zwolnił ze służby swych żołnierzy, a sam, przez północną Afrykę, dotarł do Stanów Zjednoczonych.
Wyprawa tysiąca
Uzyskawszy prawo powrotu do Królestwa Sardynii, osiedlił się na wysepce Caprera u wybrzeży Sardynii. Choć z przekonania republikanin, realnie oceniał możliwości akcji niepodległościowej; przychylnie więc odniósł się do działalności C. Cavoura zmierzającej do zjednoczenia Włoch pod rządami dynastii sabaudzkiej; pod hasłem „Włochy i Wiktor Emanuel” 1857 współtworzył Narodowe Stowarzyszenie Włoskie. W wojnie 1859 dowodził strzelcami alpejskimi, pokonał Austriaków pod Varese i wkroczył do Brescii; wkrótce nieporozumienia z Cavourem skłoniły Garibaldiego do wycofania się na Caprerę. W IV 1860, w momencie wybuchu antyburbońskiego powstania na Sycylii, przyjął powierzone mu przez Partię Czynu dowództwo skierowanej tam wyprawy „tysiąca czerwonych koszul” (tysiąca wyprawa) — 5 V wyruszył z Genui, 11 V wylądował w Marsali i 14 V w imieniu króla Wiktora Emanuela ogłosił się dyktatorem Sycylii. Wyprawa sycylijska, która wywołała ogromne wrażenie w całej Europie, przyciągnęła ochotników ze wszystkich krajów, m.in. Polaków: M. Langiewicza, L. Żychlińskiego, K. Wolskiego. Jako dyktator Sycylii Garibaldi podjął działania w interesie chłopów, m.in. wydał dekrety o zniesieniu niektórych opłat i podatków oraz czynszów, a 2 VI 1860 — o podziale między chłopów ziemi gminnej i o nadzieleniu ziemią uczestników wojny wyzwoleńczej. Po zdobyciu Mesyny Garibaldi przeprawił się na kontynent, 7 IX wkroczył do Neapolu i 16 IX ogłosił się dyktatorem całego byłego Królestwa Obojga Sycylii. Pierwsze dekrety Garibaldiego, zapowiadające poważniejsze reformy społeczne, wzbudziły niepokój Cavoura. W walce Partii Czynu i umiarkowanych Garibaldi pozostał wierny Wiktorowi Emanuelowi II i w celu uniknięcia wojny domowej 26 X 1860 złożył dyktaturę w ręce króla, a sam wycofał się na Caprerę. Po proklamowaniu 17 III 1861 powstania Królestwa Włoskiego celem Garibaldiego stało się przyłączenie do Włoch Rzymu i Wenecji, ale przeciwko jego akcjom zbrojnym, podejmowanym wbrew rządowi włoskiemu, interweniowała armia włoska. W VII 1862 pod hasłem „Rzym albo śmierć” Garibaldi wyprawił się z Sycylii z ochotnikami na Rzym; zatrzymany pod Aspromonte 29 VIII przez wojska Królestwa Włoskiego, ciężko ranny w potyczce, został uwięziony i odwieziony na Caprerę.
Zwolennik sprawy polskiej, zjednoczenie Włoch
W okresie polskiego powstania styczniowego 1863–64 gorąco popierał sprawę polską — wzywał ludy Europy, by udzieliły Polsce pomocy; poparł planowaną wyprawę ochotników włoskich, która jednak nie doszła do skutku wobec niechęci „białych”. W IV 1864 przybył do Londynu, entuzjastycznie witany przez jego mieszkańców; zawarł wówczas wstępną umowę z demokratami polskimi o rewolucyjnym współdziałaniu. W wojnie Włoch przeciw Austrii 1866 dowodził oddziałami ochotników w rejonie alpejskim; zajął znaczną część południowego Tyrolu, lecz został zatrzymany na rozkaz Wiktora Emanuela, który 12 VIII podpisał zawieszenie broni, zwracając Austrii zajęte przez Garibaldiego tereny. W 1867 Garibaldi, jako przewodniczący kongresu Ligi Wolności i Pokoju, wygłosił antypapieską mowę, będącą zapowiedzią wyprawy przeciwko Państwu Kościelnemu; aresztowany 24 IX 1867 z rozkazu rządu włoskiego, uciekł i 22 X poprowadził ekspedycję na Rzym; wojska papieskie i przysłane na pomoc oddziały francuskie pokonały go 3 XI 1867 pod Mentoną. Po wybuchu wojny francusko-pruskiej 1870–71, dowodząc 1870 ochotnikami w Wogezach, stoczył w obronie Francji zwycięskie potyczki z wojskami pruskimi i został wybrany na deputowanego do parlamentu francuskiego z departamentów Dijon, Nicea i Paryż; 1871 poparł Komunę Paryską, później I Międzynarodówkę. Wybrany na deputowanego do parlamentu włoskiego z miasta Rzymu domagał się rozbudowy włoskiej floty handlowej, reorganizacji armii oraz przebudowy miasta i regulacji Tybru. Gdy 1876 do władzy doszła dawna Partia Czynu, przyjął zasiłek rządowy 100 tysięcy lirów; rozczarowany odejściem partii od programu demokratycznego 1880 wycofał się z życia politycznego. Próbował pisać powieści, które jednak nie miały większego powodzenia. Zmarł 2 VI 1882 na wyspie Caprera.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bitwa wojsk Garibaldiego pod Varese, rycina z XIX w.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wjazd Wiktora Emanuela II do Bolonii 1860, obraz Carlo Bossoli — Muzeum w Turynie fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia