Folkierski Władysław

Folkierski Władysław, ur. 24 X 1841, Warszawa, zm. 24 IV 1904, Zakopane,

polski matematyk, inżynier.

Urodził się 24 X 1841 w Warszawie. Był synem Piotra Aleksandra, właściciela ziemskiego, jednego z pionierów stosowania napędu parowego w rolnictwie Królestwa Polskiego. W 1878 ukończył gimnazjum guberniane w Warszawie, w latach 1860–61 studiował na wydziale inżynierii politechniki w Karlsruhe, a następnie pogłębiał wiedzę jako wolny słuchacz w Szkole Dróg i Mostów (École des Ponts et Chaussées) w Paryżu. W 1863 wrócił do kraju, by wziąć udział w powstaniu styczniowym; walczył w pułku Dzieci Warszawy, po bitwie pod Inowłodziem został mianowany porucznikiem inżynierii.

Po upadku powstania wrócił do Paryża. Studiował na Sorbonie, uzyskując licencjaty w dziedzinie nauk matematycznych (1864) i fizycznych (1870). Jednocześnie, w latach 1868–71, wykładał mechanikę i budowę mostów w Szkole Wyższej Polskiej na Montparnasse. W 1869 był jednym z założycieli polskiego Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu, także sekretarzem i redaktorem „Pamiętnika Towarzystwa Nauk Ścisłych”, a potem wiceprezesem. Podczas wojny francusko-pruskiej uczestniczył w randze porucznika armii francuskiej (w służbie elektrotechnicznej fortu La Briche) w obronie Paryża, odznaczył się męstwem, m.in. w bitwach pod Épinay (likwidując minę i biorąc do niewoli 8 pruskich żołnierzy) i pod Bourget (kiedy przedarł się przez pozycje nieprzyjacielskie, by spowodować skuteczny ostrzał artyleryjski); został odznaczony legią honorową. W 1871 przyjął obywatelstwo francuskie. W tym czasie opublikował Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami (Paryż 1870–72), uznane po latach, na przełomie stuleci, w polskim plebiscycie prasowym za najlepszą polską książkę naukową XIX w.

W Peru

Zwerbowany przez Edwarda Habicha udał się 1874, wraz z Władysławem Klugerem, do Peru, by objąć tam stanowisko inżyniera w służbie państwowej. Powołany w skład Rady Centralnej Inżynierów Rządowych, już w VII 1874 przedstawił jej projekt specjalnego typu mostów wiszących własnego pomysłu, tanich i łatwych do transportu oraz konstruowania, z myślą o powszechnym ich zastosowaniu w Peru. Znakomicie opanowawszy język hiszpański, opublikował o nich książkę Puentes hamacas (1875). W pierwszych latach pobytu w Peru zajmował się głównie projektowaniem, nadzorowaniem budowy i konserwacją prywatnych linii kolejowych, przede wszystkim kolei Pisco–Ica. Zamieszczał też artykuły w czasopismach „Anales del Saber”, „Anales Universitarias del Perú” i „Memorias de Ciencias”.

W IV 1876 został mianowany dziekanem wydziału nauk ścisłych Universidad Mayor de San Marcos w Limie oraz kierownikiem Katedry Astronomii Sferycznej, Topografii i Geodezji; wykładał tam też mechanikę i ogólną teorię maszyn. Przeprowadził reformę tego wydziału, którą żywo był zainteresowany ówczesny prezydent Peru Manuel Pardo, unowocześniając w duchu europejskim program naukowy. Następnie, wybierany dwukrotnie na stanowisko dziekana, pozostawał na nim do 1885. Do końca pobytu w Peru reprezentował senat uczelni w Radzie Najwyższej Oświecenia Publicznego, gdzie przyczynił się do modernizacji programu szkół średnich. Za te zasługi uniwersytet w Limie przyznał mu 1886 doktorat nauk matematycznych honoris causa.

Folkierski zajmował się także praktyką inżynierską, głównie związaną z kolejnictwem, choć kierował też budową linii telegraficznej Puno-Cuzco i oceniał jako ekspert złoża saletry. W 1878 opracował plan naprawy sieci kolejowej po zniszczeniach spowodowanych przez powódź w północnej części kraju. Nadto, z upodobaniem oddawał się ulubionym przez siebie zajęciom geodezyjnym, wyznaczając koordynaty niektórych miejscowości peruwiańskich, m.in. długość geograficzną Limy. W 1879 opublikował w czasopiśmie „El Siglo”, organie Towarzystwa Miłośników Wiedzy, ważny artykuł na temat rektyfikacji planów topograficznych, podając w nim najbardziej przydatne metody ustalania współrzędnych geograficznych. Po wybuchu 1879 wojny z Chile o saletrę, fortyfikował porty La Punta i Callao. Ofiarą epidemii, jakie wówczas nawiedziły Peru, padła córka Folkierskiego, a on sam ciężko chorował przez kilka miesięcy.

Po zakończeniu działań wojennych w 1883 został członkiem Rady Głównej Robót Publicznych i zarządcą sieci kolejowej w południowej części kraju, odbudował ją ze zniszczeń wojennych i doprowadził do kwitnącego stanu. Z ramienia rządu pertraktował z brytyjskimi towarzystwami kolejowymi z myślą o zbudowaniu odgałęzienia Centralnej Kolei Transandyjskiej do okręgu górniczego Cerro de Pasco. Zarządzał też żeglugą parową na jeziorze Titicaca. Stanowiska te piastował do 1889, kiedy zadłużony rząd peruwiański został zmuszony do przekazania państwowej sieci kolejowej Peruvian Corporation, towarzystwu opartemu głównie na kapitale brytyjskim.

Powrót do kraju

W 1889 Folkierski zdecydował się wrócić do Europy, gdzie początkowo zamieszkał w Paryżu, pracując naukowo i pogłębiając swą wiedzę, m.in. uczęszczał na wykłady elektrotechniki w Conservatoire des Arts et Métiers. W 1892 wrócił do kraju, do Galicji. Pracował przy budowie linii kolejowych Stanisławów–Woronienka (1894–96) i Chabówka–Zakopane (1898–99), prowadził też inne roboty inżynierskie, m.in. instalował wodociąg przemysłowy w Kuźnicach.

Wiele publikował, głównie we lwowskim „Czasopiśmie Technicznym” i w „Przeglądzie Technicznym”, od 1893 aktywnie działał w Towarzystwie Politechnicznym, a 1902 Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Poznaniu wybrało go swym członkiem honorowym. Do końca życia otrzymywał propozycje objęcia wysokich stanowisk państwowych w Peru, natomiast nie udało mu się, mimo zabiegów, uzyskać wykładów we lwowskiej Szkole Politechnicznej.

Zmarł 24 IV 1904 w Zakopanem.