Doncow Dmytro, ur. 30 VIII 1883, Melitopol (pd.-wsch. Ukraina), zm. 30 III 1973, Montreal,
ukr. publicysta, krytyk literacki, polityk, ideolog nacjonalizmu ukraińskiego.
Doncow Dmytro
Encyklopedia PWN
Do 1914 głosił poglądy socjalist. (1905 współzałożyciel Ukr. Socjal-Demokr. Partii Robotniczej); w czasie I wojny świat. rzecznik orientacji na państwa centralne, 1914 organizator proaustr. Związku Wyzwolenia Ukrainy, 1914–16 kier. Ukr. Biura Prasowego w Berlinie; 1918 przewodniczący zarządu partii Ukr. Chliborobów-Demokratów, IV–XI 1918 w okresie dyktatury P. Skoropadskiego dyr. Biura Prasy i Ukr. Agencji Telegraficznej w Kijowie, 1919–21 szef Ukr. Biura Prasowego w Bernie; 1921–39 przebywał we Lwowie, głosił poglądy nacjonalistyczne; 1923–24 redaktor dwutyg. „Zahrawa”, 1924 współzałożyciel Ukr. Partii Pracy Nar.; 1922–39 wydawca i redaktor czasopism „Literaturno-Naukowyj Wisnyk” (do 1932) i „Wisnyk” we Lwowie, które stanowiły gł. trybunę głoszonych przez D. poglądów. Po wybuchu II wojny światowej osadzony przez władze pol. 2 IX 1939 w obozie w Berezie Kartuskiej, później przebywał m.in. w Berlinie, Krakowie, Bukareszcie (1940–41 wydawał nacjonalistyczne pismo „Batawa”) i Pradze. W 1945 zbiegł do amer. strefy okupacyjnej, od 1946 w Paryżu, 1948 osiedlił się w Kanadzie; 1948–53 wykładowca literatury ukr. na uniwersytecie w Montrealu. Na gruncie ukr. głosił teorię czynnego, tzw. integralnego nacjonalizmu (m.in. kult silnego człowieka i narodu, który siłą woli dąży do niepodległości); na łamach prasy uprawiał publicystykę sławiącą przywódców III Rzeszy; w programie ogłoszonym 1913 (Suczasne polityczne położennia naciji i naszi zawdannia) Rosję uznał za gł. wroga Ukrainy, nalegał na całkowite z nią zerwanie, wykazywał, iż wyzwolenie nar.-polit. Ukrainy zależy od psychicznego uniezależnienia się od kultury i kurateli ros.; przejściowo (w okresie wojny pol.-bolszewickiej 1919–21) zwolennik współpracy z Polską przeciw Rosji. Wywarł duży wpływ na ideologię ukr. obozu nacjonalistycznego, zwłaszcza Organizację Ukraińskich Nacjonalistów. Główne prace: Pidstawy naszoji polityky (1921), Nacionalizm (1926), Duch noszoji dawnyny (1944) oraz zbioru artykułów Chrestom i meczem (1967).
Witold Sienkiewicz
Bibliografia
W. Poliszuk Ideologia nacjonalizmu ukraińskiego według Dmytra Doncowa, Warszawa 1995;
tegoż Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 1, Toronto 1998;
T. Stryjek Ukraińska idea narodowa okresu międzywojennego, Wrocław 2000.
P. Enryk Dmytro Doncow — ideoloh ukrajinśkoho nacionalizmu, München 1955;
M. Sosnowśkyj Dmytro Doncow — politycznyj portret, New York–Toronto 1979.
