Czarnej Afryki film.

Czarnej Afryki film.

Za pierwszy f.Cz.A. przyjęto uznawać dokument Afryka nad Sekwaną zrealizowany 1955 w Paryżu przez Senegalczyka P. Vieyrę na temat murzyńskiej emigracji w Europie.

Jednakże aż do uzyskania w latach 60. XX w. niepodległości przez większość krajów Czarnego Kontynentu kinematografia afryk. nie istniała (powstały pojedyncze filmy o problemach tego kontynentu, ale realizowane przez białych: Wróć, Afryko L. Rogosina, Piramida ludzka J. Roucha czy później Krzyk wolności R. Attenborough, I stała się światłość O. Joselianiego).

Niepodległość byłych kolonii różnie wpłynęła na ich stosunek do kina, niekiedy kierując uwagę nowych władz gł. na filmy dokumentalne i oświat., czasem zaś wyłącznie na telewizję. Brak środków finansowych, techn. infrastruktury, profesjonalnych filmowców, niewielka liczba kin (60-milionowa Nigeria miała 98 kin, ale 15 razy mniejszy Senegal — 54 kina), a także kolonialny system importu trzeciorzędnych filmów amer. i eur., ogromnie utrudniały podjęcie samodzielnej produkcji filmów fabularnych.

Mimo istnienia licznych języków i narzeczy lokalnych zaczątki kina Czarnej Afryki dzielą się na anglojęzyczne i frankofońskie. Anglojęzyczne były skromniejsze ilościowo. W Ghanie tworzył K.P. Ansah (Miłość wrze w afrykańskim kotle), w Nigerii O. Batogoon (Amadi) i E. Ugboma (Naftowy szok). Prowincjonalna, ale aktywna kinematografia RPA znajdowała się wyłącznie w rękach białych.

Kino Afryki frankofońskiej jest znacznie bardziej obiecujące. Jego nestor i czołowy przedstawiciel to Senegalczyk U. Sembene, którego Murzynka pani X, nakręcona 1966, była pierwszym filmem fabularnym kina Czarnych; po raz pierwszy nie Europejczycy sfilmowali Murzynów, tylko odwrotnie. Wykształcony w Moskwie Sembene (uczeń M. Donskiego) stworzył cykl dzieł różnych gatunków, od komedii przez satyrę, film społ. i polit., ukazując kilkusetletnią historię swego kraju, którą kolonizatorzy usiłowali wymazać z dziejów Afryki (Mandat, Niemoc, Obóz Thiaroyé, Ceddo). Inny Senegalczyk, T. Awa, w Bransolecie z brązu próbował godzić tradycje sag plemiennych z narracją typu hollywoodzkiego. W sąsiedniej Mauretanii M. Hondo (Słońce O) z buntowniczą ironią atakował nie tylko aparat kolonialnego ucisku, ale także nową drapieżną burżuazję kacyków.

Poza Senegalem produkcja skupiała się w ubogich krajach kontynentu, Mali i Burkina Faso. Najambitniejszym z twórców murzyńskich okazał się Malijczyk S. Cissé, wychowanek moskiewskiej szkoły film. WGIK. Jego film Baara dalekowzrocznie przestrzegał przed pułapkami postępu techn., pięknie komponowane zaś Światło, w niczym nie korzystające z eur. wzorców, stanowiło fascynujące wprowadzenie w mitologię plemienia Bambara. Zrealizowany 1995 Czas sygnalizował znamienne dla filmowców afryk. przechodzenie od mikrokosmosu jednej wsi, jednego szczepu, jednego kraju, ku generalnemu pojęciu Czarnej Afryki, oparte na satysfakcji z własnej, oryginalnej tożsamości — bohaterka, wygnana prześladowaniami rasowymi z RPA, przemierza Wybrzeże Kości Słoniowej, Mali, Mauretanię, Namibię, mozolnie zdobywając wykształcenie i świadomość odrębności kobiety afryk. (miarą ambicji filmu było zastosowanie w nim, prócz 3 języków eur., także 3 języków afrykańskich).

Pewne inicjatywy produkcyjne odnotować należy w Nigrze (Lekarz z Gafiré M. Diopa — film o konflikcie medycyny ze znachorstwem) i w Gabonie (Tożsamość P.-M. Donga — o problemie świadomości etnicznej). Na terenie byłej kolonii portugalskiej, Angoli, filmem o walce wyzwoleńczej Sambizanga położyła podwaliny pod rodzimą kinematografię Murzynka z Gwadelupy S. Maldoror.

Opinie eur. nie zawsze przyczyniały się do rozwoju kina Czarnej Afryki. Swoisty kompleks kolonialnej winy spowodował np. przyznanie na MFF w Cannes 1990 aż drugiej nagrody reżyserowi z Burkina Faso, I. Ouedraogo za Tilai, film amatorski, pełen szkolnych błędów w narracji i montażu. Dopatrywanie się „dzikiego uroku” w takich produkcjach znieczulało młode kinematografie na różnice między filmem wybitnym a miernym.

Reprezentatywnym przeglądem film Czarnej Afryki jest festiwal odbywający się co 2 lata w stolicy Burkina Faso, Wagadugu.

Jerzy Płażewski