Cézanne Paul
 
Encyklopedia PWN
Cézanne
[sezạn]
Paul Wymowa, ur. 19 I 1839, Aix-en-Provence, zm. 22 X 1906, tamże,
malarz francuski, jeden z najwybitniejszych artystów przełomu XIX i XX w..
Cytat
Kalendarium
Urodził się 19 I 1839 w Aix-en-Provence. Uczył się 1852–58 w Collège de Bourbon w Aix-en-Provence, m.in. z É. Zolą, który — do momentu zerwania kontaktów 1886 — był jego najlepszym przyjacielem. Rozpoczął również studia prawnicze w Aix-en-Provence, wkrótce jednak postanowił poświęcić się całkowicie malarstwu (utrzymanie zapewnił mu majątek ojca, bankiera); nie odbył regularnych studiów artystycznych; pracował krótko w paryskiej Académie Suisse (1861), gdzie poznał kilku przyszłych impresjonistów, z którymi później malował, m.in. w Auvers-sur-Oise (1872–73), i wystawiał (1874 i 1877). Wczesne obrazy Paula Cézanne’a, najczęściej sceny rodzajowe i fantastyczne o grubej fakturze, mrocznym kolorycie i gwałtownych kontrastach barwnych, nawiązują do malarstwa włoskiego i hiszpańskiego XVI i XVII w. (Maria Magdalena 1865–68); ok. 1865–1866 powstały pierwsze wnikliwe psychologicznie, ekspresyjne portrety (Achille Emperaire). Poprzez fazę fascynacji malarstwem E. Maneta (Martwa natura z czarnym zegarem 1870) Cézanne zbliżał się do impresjonizmu; jego wpływy są widoczne w pejzażach z lat 70. (Dom wisielca 1873), ograniczyły się one jednak tylko do rozjaśnienia kolorytu i przyjęcia natury za jedyny punkt odniesienia twórczości. Ta ostatnia decyzja miała dla Cézanne’a charakter nakazu moralnego.
Poszukiwanie własnej drogi twórczej
Wkrótce, w tychże latach 70., poszukując własnej drogi porzucił impresjonizm i, inspirowany dziełami C. Pisarra i G. Courbeta, odszedł ku absolutnej syntezie oglądanej rzeczywistości, wzbogacając naturalistyczną impresyjność studiami nad formą i przestrzenią; środkami konsekwentnie budowanej syntezy stają się: geometryzująca deformacja i kolorystyczna dyscyplina oraz bryła i plama traktowane współzależnie; wykorzystując niektóre techniczne metody impresjonizmu, Cézanne starał się nadać swym obrazom „trwałość sztuki muzeów”, jak to sam określał. Od lat 70. owa zasada przejawia się m.in. ograniczeniem tematyki obrazów do tematów najprostszych, pozbawionych anegdoty: autoportretu i portretu (Żona w czerwonym fotelu 1877), martwej natury (Waza i owoce ok. 1877), prostego motywu pejzażowego (Topole 1879–82) oraz aktów w licznych wariantach Kąpiących się; wielokrotnie powtarzał ten sam motyw w poszukiwaniu najbardziej adekwatnej plamy barwnej i najbardziej zwartej konstrukcji obrazu, np.: Zatoka w Estaque 1882–85, Góra Sainte-Victoire 1882–85; w pejzażach tych Cézanne próbował porzucić tradycyjne sposoby sugerowania głębi i uzyskać efekty przestrzeni wyłącznie za pomocą koloru.
„Samotnik z Aix”
Od ok. 1888 Paul Cézanne już na stałe osiadł w Aix-en-Provence, niemal wyłącznie poświęcając się systematycznym studiom malowanym w plenerze; aż do pierwszej dużej wystawy indywidualnej u A. Vollarda (1895, Paryż) obrazy Cézanne’a były doceniane tylko przez bliskich mu artystów i kilku kolekcjonerów, a przez jury salonów oficjalnych od 1864 odrzucane (z wyjątkiem pojedynczych obrazów 1882 i 1889). Od ok. 1900 Cézanne stał się artystą sławnym (sukces na Salonie Jesiennym 1904), uznawanym za mistrza przez wielu niezależnych twórców (E. Bernard, M. Denis). „Samotnik z Aix” — jak go nazywano — w rozmowach i w listach sformułował swoje poglądy na sztukę, wielokrotnie potem cytowane, w postaci aforyzmów, przez różne grupy awangardowe. Wypowiedzi Cézanne’a nigdy jednak nie miały charakteru czysto teoretycznego, a były zapisem stałej refleksji nad własnym malowaniem i jego stosunkiem do natury i tradycji; dążenie, aby — wg jego słów — „ożywić Poussina według natury” zaznaczyło się wyraźnie w ostatniej fazie twórczości Cézanne’a; były to obrazy o logicznej, klasycznej kompozycji i uspokojonej, jednolitej fakturze; zarazem jednak cechowała je lekka, prześwitująca plama, charakter szkicu, zgodny z przekonaniem Cézanne’a o konieczności nieustannego poszukiwania i z poczuciem obowiązku pracy bez końca wobec natury. Związki jego dzieł z dotychczasowymi prądami w sztuce stają się coraz mniej widoczne, niemniej jednak można — jak się zdaje — odnaleźć np. w obrazach z grającymi w karty (kilka wersji 1890–95) echa malarstwa braci Le Nain; jest to kres wytrwałego poszukiwania w zakresie kompozycji figuralnej (Mardi-Gras 1888), arcydziełami tego ostatniego okresu są jednak głównie pejzaże o barwach bardziej nasyconych niż wcześniejsze i silnie dynamizowanych bryłach: Wielka sosna (1895–97), Jezioro Annecy (1896), Château-Noir (1904–06), ostatnie wersje Góry Saint-Victoire (1905). Powstałe w tym czasie coraz bardziej wizyjne portrety (Ambroise Vollard 1899) świadczą o powracających konfliktach wyobraźni twórczej, już jednak zdominowanej przez absolutne mistrzostwo formy; za najpełniejszą realizację wizji Cézanne’a jest uważane płótno Wielkie kąpiące się (1898–1906) o przejrzystej, symetrycznej kompozycji i niemal monochromatycznej gamie barw, malowane także szkicowo. Artysta zmarł 22 X 1906 w Aix-en-Provence.
Inspiracje dla sztuki XX w.
Sztuka Cézanne’a, pojmowana jako pewien skończony system, w którym zostały wykorzystane zdobycze impresjonizmu (postimpresjonizm), stanowiła inspirację dla wielu kierunków malarstwa XX w., szczególnie dla kubistów, fowistów, konstruktywistów, a także dla polskich kapistów.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Cézanne Paul, Naczynia, owoce i obrus przed komodą, olej na płótnie, ok. 1885 — Neue Pinakothek, Monachium fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Grający w karty, 1890–92 — Musée d´Orsay, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Dom powieszonego, 1873 — Luwr, Paryż.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Drzewa i domy, ok. 1885 — Musée de l'Orangerie, Paryż.fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Wielkie kąpiące się, 1898–1906 — Filadelfia, Philadelphia Museum of Art fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cezanne Paul, Góra św. Wiktorii, 1885–1887, Londyn, Courtauld Institutefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia