Brahms Johannes
 
Encyklopedia PWN
Brahms
[bra:ms]
Johannes Wymowa, ur. 7 V 1833, Hamburg, zm. 3 IV 1897, Wiedeń,
niemiecki kompozytor, pianista i dyrygent, przedstawiciel muzyki późnego romantyzmu.
Kalendarium
Urodził się 7 V 1833 w Hamburgu. Pochodził z ubogiej rodziny hamburskiego muzyka cechowego. Gry na fortepianie uczył się od 8. roku życia, m.in. u pianisty i kompozytora E. Marxsena.
Przyjaźnie, spory, podróże
W 1853 zetknął się z R. Schumannem, który na łamach „Neue Zeitschrift für Musik” z wielkim entuzjazmem wyraził się o jego talencie kompozytorskim, dzięki czemu Brahms w ciągu kilku miesięcy stał się znany w muzycznym środowisku. Po śmierci Schumanna (1856) Brahms pozostawał w bliskiej przyjaźni z wdową po nim, sławną pianistką, C. Schumann. Przez wiele lat zmieniał często miejsce zamieszkania, dużo podróżował, lata 1863–64 spędził w Wiedniu, gdzie zawarł przyjaźń m.in. z E. Hanslickiem, wpływowym krytykiem muzycznym, przeciwnikiem R. Wagnera i tzw. szkoły nowoniemieckiej, co wplątało Brahmsa — wbrew jego woli — w ówczesne ostre spory estetyczne. W 1871 osiedlił się na stałe w Wiedniu, gdzie 1872–75 pełnił obowiązki dyrektora artystycznego Gesellschaft der Musikfreunde. Był też już znany i ceniony poza niemieckim obszarem językowym, głównie w krajach anglosaskich i skandynawskich. Wielokrotnie odbywał z przyjaciółmi wycieczki po Włoszech. W 1880 wystąpił z J. Joachimem w Sali Saskiej w Krakowie. Stając się z wolna drugim — obok Wagnera i w opozycji do niego — reprezentantem muzyki niemieckiej, skupiał na sobie uwagę zwłaszcza młodych kompozytorów, którym niejednokrotnie udzielał poparcia (m.in. A. Dvořákowi, G. Mahlerowi). Jego przeciwnikiem był H. Wolf, kompozytor i popularny wiedeński krytyk muzyczny, który po śmierci Wagnera (1883) zaczął przeciwstawiać dziełom Brahmsa muzykę A. Brucknera. W 1886 Brahms został honorowym przewodniczącym towarzystwa muzycznego Wiener Tonkünstlerverein, 1889 — honorowym obywatelem Hamburga. Interesował się muzyką dawną, kolekcjonował rękopisy i starodruki muzyczne, współpracował przy edycji «Denkmäler deutsche Tonkunst» (pomnikowe wydanie muzyki niemieckiej) i innych przedsięwzięciach wydawniczych. Zmarł 3 IV 1897 w Wiedniu.
Wyrafinowana forma kompozycji
Światowa popularność muzyki Brahmsa z trudem pozwala dziś zrozumieć, że nie widział on dla siebie miejsca między radykalnymi skłonnościami szkoły nowoniemieckiej a konserwatyzmem środowisk skupionych wokół lipskiego Gewandhausu. Przywiązany do wielkiej tradycji muzyki niemieckiej (H. von Bülow najtrafniej ujął ten związek formułą „trzech B”: Bach, Beethoven, Brahms), sądził, że jako kompozytor urodził się za późno. Rozpoczął nieśmiało, od utworów na fortepian, dopiero 1858 odważył się przedstawić Koncert fortepianowy d-moll, jednocześnie próbując sił w drobnych kompozycjach orkiestrowych i kameralnych. Śmierć matki (1865) skłoniła go do podjęcia pracy nad Niemieckim requiem, lecz dopiero 1876 wystąpił z I Symfonią. Cenił klasyczną formę sonatową i formę wariacyjną (wariacje), mistrzowsko władał techniką pracy tematycznej i — wzorowaną na J.S. Bachu i G.F. Händlu — techniką kontrapunktyczną. Najbogatszym działem jego twórczości były pieśni solowe i chóralne oraz muzyka kameralna. Wyrafinowana pod względem formalnym muzyka Brahmsa jest jednocześnie głęboko emocjonalna, niosąc rozległą skalę nastrojów: od pogodnych i tkliwych po melancholijne i pełne łagodnej rezygnacji. Brahms był obdarzony ogromną inwencją melodyczną i właśnie melodię uczynił głównym nośnikiem wyrazu w swych utworach. Melodyka Brahmsowska, ze względu na związki z niemiecką pieśnią ludową, ma często charakter wyraźnie narodowy. Do cech charakterystycznych jego języka muzycznego należą m.in.: zamiłowanie do brzmień ciemnych i nasyconych, rytmów synkopowanych, instrumentów dętych drewnianych, kontrastów fakturalnych.
Brahms nie miał uczniów i jako twórca zwrócony raczej ku przeszłości nie pozostawił naśladowców czy kontynuatorów. Jego idea nawiązania do tradycji odżyła jednak po latach w postaci prądu neoklasycznego i neobarokowego.
Ważniejsze utwory
Ważniejsze utwory: orkiestrowe — Wariacje na temat Haydna op. 56a (1873), Uwertura tragiczna op. 81 (1881), 4 symfonie: op. 68 (1876), op. 73 (1877), op. 90 (1883) i op. 98 (1885); 2 koncerty fortepianowe: op. 15 (1858) i op. 83 (1881), Koncert skrzypcowy op. 77 (1878), Koncert na skrzypce i wiolonczelę op. 102 (1887); kameralne — 3 sonaty skrzypcowe: op. 78 (1879), op. 100 (1886) i op. 108 (1888), 2 sonaty wiolonczelowe: op. 38 (1865) i op. 99 (1886), 3 kwartety smyczkowe: op. 51 (1873) i op. 67 (1875), 2 kwintety smyczkowe: op. 88 (1882) i op. 111 (1890), Kwintet fortepianowy op. 34 (1864), Kwintet klarnetowy op. 115 (1891); fortepianowe — 3 sonaty: op. 1 (1853), op. 2 (1852) i op. 5 (1853), 4 ballady op. 10 (1854), Wariacje i fuga na temat Händla op. 24 (1861), Wariacje na temat Paganiniego op. 35 (1863), 2 rapsodie op. 79 (1879), 3 intermezza op. 118 (1892), opracowanie na 4 ręce popularnych Tańców węgierskich (1852–69); wokalno-instrumentalne — Niemieckie requiem op. 45 (1868), Rapsodia do słów J.W. von Goethego op. 53 (1869); chóralne — 7 Marienlieder op. 22 (1895), 5 Lieder op. 41 (1862); pieśni — 15 Romanzen aus L. Tiecks „Magelone” op. 33 (1868), 4 Ernste Gesänge op. 121 (1896) oraz ok. 350 pieśni na głos z fortepianem lub na rozmaite zespoły wokalne.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Brahms Johannes, Wariacje na temat Haydna op. 56a fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Brahms Johannes, Symfonia nr 3&4 w wykonaniu Filharmonii Berlińskiej, dyryguje H. von Karajan, okładka płytyfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia