Borromini Francesco
 
Encyklopedia PWN
Borromini Francesco, właśc. F. Castelli, ur. 25 IX 1599, Bissone k. Lugano, zm. 2 VIII 1667, Rzym,
architekt włoski, wybitny przedstawiciel dojrzałego baroku.
Kalendarium
Urodził się 25 IX 1599 w Bissone koło Lugano. Pochodził z kantonu Ticino, skąd wywodziły się całe rodziny budowniczych, kamieniarzy, sztukatorów działających w Rzymie, byli wśród nich m.in. papiescy architekci D. Fontana i C. Maderna. Dzięki pomocy tego ostatniego Borromini 1619 znalazł się w Rzymie. Współpracował z Maderną i G.L. Berninim przy konfesji w Bazylice Św. Piotra jako konstruktor i rzeźbiarz detalu.
Od rysunków do wielkich budowli
Początkowo był rysownikiem w pracowni Maderny, jego rysunki odznaczały się elegancją i wyrazistością, które przyniosły mu popularność; szybko awansował z budowniczego na architekta. Po śmierci Maderny (1628) kontynuował prace przy budowie Palazzo Barberini wraz z Berninim, z którym się ostatecznie rozstał 1631. Pierwszą w pełni samodzielną realizacją Borrominiego był kościół San Carlo alle Quattro Fontane (1638–41); niewielkie wnętrze na planie owalnym, o bardzo silnej artykulacji, zwieńczone owalną kopułą bez tamburu, stanowi jedno z najbardziej oryginalnych rozwiązań przestrzennych w dziejach architektury, w sposób rewolucyjny wyłamując się z wcześniejszych konwencji. W tym samym czasie rozpoczął prace przy oratorium Św. Filipa Nereusza, którego skromna ceglana fasada z kamiennym detalem stanowi pierwszy w Rzymie (od czasu manierystycznego Palazzo Massimo alle Colonne B. Peruzziego 1532) przykład elewacji nie trzymającej linii prostej. Od 1632 Borromini był architektem uniwersytetu rzymskiego, dla którego zaprojektował kościół San Ivo della Sapienza (1644), kopułę zwieńczoną spiralną wieżyczką ukończono 1652, a dekorację stiukową w latach 60. Od 1644 trwała też przebudowa bazyliki Św. Jana na Lateranie przed jubileuszem roku świętego 1650. Z pierwotnych projektów zrealizowano tylko część: nowy podział naw z wydrążonymi pilastrami, niszami i zdwojonymi kolumnami; fasadę przebudowano w XVIII w. według innego projektu. W 1653–57 Borromini zajmował miejsce zdymisjonowanych architektów papieskich — G. i C. Rainaldich; na zamówienie Innocentego X zajął się przebudową kościoła Santa Agnese in Agony sąsiadującego z rodowym pałacem Pamphili przy Piazza Navona. Realizacją, w której architektura świecka łączyła się z sakralną był kompleks Collegio di Propaganda Fide, elewacja od ulicy o tej samej nazwie powtarza zasady zastosowane wcześniej w oratorium Św. Filipa Nereusza, widoczna zaś w perspektywie wieża kaplicy — zwieńczenie kopuły w San Ivo della Sapienza.
Twórczy architekt
Borromini jako architekt był niezwykle twórczy, a jego nowatorskie zastosowanie klasycznych elementów architektury i nieregularne plany budowli budziły zdumienie i zachwyt. Żartobliwym i wirtuozerskim popisem stała się tzw. Prospettiva, iluzjonistyczna kolumnada w ogrodzie Palazzo Spada. Wykształcony w tradycji budownictwa północnowłoskiego, niejednokrotnie opierał swe projekty na podziałach geometrycznych; wklęsłe fasady, wydrążone pilastry, liczne nisze, zdecydowane rozczłonkowanie ścian, wibrujące płaszczyzny i bryły szybko stały się kontrowersyjne wobec siły tradycji klasycznej.
Nie miał uczniów; kontynuatorów znalazł w północnych Włoszech (m.in. architekt F. Juvara). Jego oddziaływanie było znacznie silniejsze w takich krajach jak Austria, południowe Niemcy, Czechy, Polska (kościół misjonarzy w Krakowie, K. Bażanka), aniżeli w samym Rzymie. Borromini, wychowany w tradycji rzemieślniczej, był samoukiem (posiadał znaczną bibliotekę), który własną pracą pokonał wszystkie szczeble kariery — od kamieniarza do samodzielnego architekta. Mimo wielkiego talentu był zmuszony nieustannie konkurować z bardziej wszechstronnymi artystami, jakimi byli Bernini i P. da Cortona. Nie umiał znaleźć sobie miejsca w papieskim Rzymie. Cierpiał na melancholię, która ostatecznie doprowadziła go do samobójczej śmierci. Zmarł 2 VIII 1667 w Rzymie.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Borromini Francesco, kościół San Carlo alle Quattro Fontane, 1638–41, Rzym (Włochy)fot. P. Jamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rzym, oratorium Św. Filipa Nereusza (F. Borromini, po 1637)fot. P. Jamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rzym, kopuła S. Carlo alle Quattro Fontane, Francesco Borromini, 1637–41fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Borromini Francesco, latarnia kopuły kościoła S. Ivo alla Sapienza w Rzymie 1642–50 (Włochy)fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia