Atlas
 
Encyklopedia PWN
Atlas, Al-Aṭlas, fr. Atlas,
łańcuch gór fałdowych położony w północno-zachodniej Afryce na obszarze Maroka, Algierii i Tunezji.
Obejmuje pasma górskie, wewnętrzne wyżyny i nadbrzeżne niziny. Dzieli się na: Atlas Wysoki (Dżabal Tubkal, 4165 m — najwyższy szczyt Atlasu), Atlas Średni (Dżabal Bu Nasr, 3340 m), Ar-Rif (Dżabal Tidighin, 2456 m), Atlas Tellski (Lalla Chadidża, 2308 m), Atlas Saharyjski (Dżabal Ajsa, 2236 m), Antyatlas (Imkut, 2531 m); między Atlasem Tellskim i Atlasem Saharyjskim leży Wyżyna Szottów (wysokość 800–1200 m), w północno-zachodniej części Atlasu — Meseta Marokańska (wysokość do 1500 m); wzdłuż wybrzeży atlantyckiego i śródziemnomorskiego ciągnie się wąski pas nizin nadbrzeżnych, przylegających bezpośrednio do gór Atlas.
Budowa geologiczna. Atlas powstał w orogenezie alpejskiej; pod względem geologicznym rozróżnia się w nim 3 strefy; strefa południowa, obejmująca Antyatlas, jest wypiętrzoną w orogenezie alpejskiej częścią platformy paleozoicznej, w której na silnie sfałdowanych w orogenezie hercyńskiej skałach prekambryjskich i paleozoicznych leży cienka pokrywa młodszych osadów; strefa środkowa, w której występują najwyższe pasma górskie (Atlas Wysoki, Średni, Saharyjski) oraz mesety: Marokańska i Orańska, jest zbudowana z osadów mezozoiku i trzeciorzędu, o dużej miąższości, sfałdowanych w szereg stromych, grzebieniowatych fałdów i łusek o przebiegu południkowym; strefę północną, obejmującą Ar-Rif i Atlas Tellski, budują skały różnego wieku (od prekambru do trzeciorzędu), ujęte w fałdy oraz płaszczowiny nasunięte kilkadziesiąt km w kierunku południowym.
Klimat podzwrotnikowy (odmiana górska), od morskiego (typu śródziemnomorskiego) w północno-zachodnim Atlasie do kontynentalnego suchego u południowych podnóży gór; odpowiednio różnicuje się średnia roczna suma opadów, od ok. 1000 mm do ok. 200–100 mm. Rzeki przeważnie krótkie (o bardzo zmiennych stanach wód), częściowo okresowe; główne rzeki: Wadi Dara, Wadi asz-Szalif, Wadi Umm ar-Rabija, Wadi Muluja, Wadi Madżarda; liczne słone jeziora okresowe, zwane szottami, największe Asz-Szatt al-Hudna i Asz-Szatt asz-Szarki na Wyżynie Szottów. Na północnych i zachodnich stokach Atlasu wiecznie zielone zarośla typu makia, fragmenty lasów liściastych (dąb ostrolistny, dąb korkowy i in.), powyżej 800 m — resztki lasów iglastych i mieszanych (dąb, cedrzyk, sosna alepska, cedr atlantycki, jodła); na stokach południowych i wschodnich kserofilne kolczaste krzewy, rzadkie zarośla jałowców; lasy cedrowe tylko na wschodnich stokach; w Atlasie Saharyjskim roślinność półpustynna i pustynna, na Wyżynie Szottów stepy i półpustynie trawiaste z ostnicą alfa. Bogate złoża fosforytów (głównie na przedgórzu Atlasu Średniego), rud żelaza oraz rud cynku, ołowiu, miedzi, cyny i manganu. Eksplorację alpinistyczną Atlasu zapoczątkowali w 2. połowie XIX w. Anglicy; polskie wyprawy alpinistyczne od 1934.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Atlas Wysoki, najwyższe pasmo górskie Atlasu fot. E. Szymańska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia