tekodonty

tekodonty, Thecodontia,

tradycyjnie wyróżniany rząd wymarłych gadów nacz. (archozaury), wyjściowy dla dinozaurów, pterozaurów i krokodyli, dlatego obecnie uznawany za jednostkę sztuczną, odpowiadającą w nowszych ujęciach systematycznych „pierwotnym archozauromorfom”.

Nazwa tekodonty wywodzi się od osadzenia zębów w zębodołach („tekach”). Były to gady średniej wielkości i duże (od kilkudziesięciu cm do 4 m), o różnych specjalizacjach ekol., znane od późnego permu do wczesnej jury — rozkwit przeżyły w triasie; najprymitywniejsze z przełomu permu i triasu — zaliczane do Proterosuchia (np. Proterosuchus), Erythrosuchia (np. Erythrosuchus) i Euparkeriidae (np. Euparkeria), miały pokrój ciężkich jaszczurek lub smukłonogich krokodyli o dość dużej, wysokiej głowie; euparkerie były częściowo dwunożne; późniejsze tekodonty, na ogół masywniejsze, przeważnie wróciły do całkowitej czworonożności; na podstawie budowy stawu skokowego podzielono je na Crocodylotarsi (krokodylostępowe) i Crurotarsi (o budowie stawu skokowego zbliżonej do dinozaurzej); do krokodylostępowych, z których wywodzą się krokodyle, należały m.in. parazuchy (Parasuchia), ziemno-wodne o pokroju zbliżonym do współcz. krokodyli, i etozaury (Aetosauria), czworonożne roślinożerce, oraz Rauisuchia, duże triasowe drapieżniki lądowe, takie jak Teratosaurus; tekodonty krurotarsalne były dawniej określane jako pseudozuchy (Pseudosuchia); najbardziej zaawansowane ich formy (z silną tendencją do dwunożnej lokomocji), np. Lagosuchus (Marasuchus), które dały pocz. dinozaurom i pterozaurom, są określane jako ornitodiry (Ornithodira).