Skarbek Fryderyk

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Skarbek Fryderyk, hrabia, ur. 15 II 1792, Toruń, zm. 25 IX 1866, Warszawa,

ekonomista, publicysta, powieściopisarz, historyk, działacz społeczny.

1818–31 profesor ekonomii politycznej na Uniwersytecie Warszawskim; członek TPN w Warszawie. Po powstaniu listopadowym 1830–31, w związku z zamknięciem Uniwersytetu Warszawskiego i TPN, zarzucił pracę naukową na rzecz pracy w administracji Królestwa Polskiego — przez 10 lat był członkiem Rady Głównej Opiekuńczej, następnie prezesem Dyrekcji Ubezpieczeń, a 1854–58 dyrektorem Komisji Sprawiedliwości.

Przedstawiciel klasycznej szkoły w ekonomii, uważany za ojca polskiej ekonomii, na której grunt przeniósł twierdzenia ekonomii klasycznej, uzupełniając je o narodowe i społeczne treści. Był zwolennikiem liberalizmu gospodarczego, dopuszczał jednak interwencję państwa zmierzającą do poprawy położenia najuboższych (osady dla ubogich, kasy zapomogowo-pożyczkowe). Rozprawy naukowe pisane dla TPN w Warszawie, dot. unowocześnienia administracji w Polsce, w tym organizacji dobroczynności, szpitalnictwa i więziennictwa, przyniosły mu europejski rozgłos. Prowadził pierwsze wykłady z ekonomii politycznej w języku polskim. Na uwagę zasługują jego oryginalne spostrzeżenia o przyczynach i formach społecznego podziału pracy (Gospodarka narodowa, t. 1–4 1820–21, Rys ogólny nauki finansów 1824, Théorie des richesses sociales, t. 1–2 1829, wydanie polskie 1855). Zamiast terminu „ekonomia polityczna”, używał określenia „nauka gospodarstwa narodowego”. Przemysłem nazywał działania na rzecz doskonalenia aparatu wytwórczego i podnoszenia dobrobytu. Wyróżniał przemysł pierwotny (wydobycie surowców), rzemieślniczy i handlowy. Uważał, że nędza jest zjawiskiem uwarunkowanym społecznie, a nie wynikiem naturalnej ograniczoności dóbr konsumpcyjnych.

W 1815 rozpoczął działalność literacką, publikując artykuły i felietony satyryczne w „Pamiętniku Warszawskim”. W latach 20. XIX w. powstały jego pierwsze powieści (Pan Antoni 1824, Podróż bez celu 1824), w których połączył tradycje literatury polskiego oświecenia z dorobkiem literatury zachodnioeuropejskiej; wzorował się na technikach powieściopisarskich L. Sterne’a oraz W. Scotta. Jego erudycja historyczna znalazła odbicie w zwartej strukturze fabularnej powieści (Tarło 1827, Damian Ruszczyc 1827). Skarbek jest uważany za inicjatora współczesnej polskiej powieści obyczajowej (Pan Starosta 1826, Życie i przypadki Faustyna ... Dodosińskiego 1838, wydanie 5 1959, Pamiętniki Seglasa 1845). W swych utworach umiejętnie kreślił fabułę, ukazując ją z punktu widzenia narratora, którego zadaniem była analiza intelektualna i ocena przedstawianych postaci i zdarzeń; jego utwory zawierają refleksję historiozoficzną. Autor kilkudziesięciu komedii (Teatr 1847, Pierwiastki polskie 1861) oraz prac historycznych (Dzieje Księstwa Warszawskiego, t. 1–2 1860, Królestwo Polskie do roku 1863, t. 1–2 1877, Pamiętniki 1878), w których krytycznie oceniał stosunek Napoleona I do Polski.