Samos, Sạmos,
wyspa grecka we wschodniej części M. Egejskiego, w regionie W. Egejskie Pn., w Sporadach Południowych, oddzielona od brzegu tureckiego cieśniną szer. 2,5 km;
Samos
Encyklopedia PWN
— 42 tys. mieszk. (2010). Pow. 478 km2; górzysta (Kerkis, wys. 1443 m); intensywne rolnictwo; wydobycie boksytów, kamieniołomy marmurów; turystyka; gł. m. Samos (stol. nomosu Samos).
Historia. Około XI w. p.n.e. skolonizowana przez Jonów; od X w. ważny ośrodek kultu Hery; pod rządami tyrana Polikratesa (VI w. p.n.e.) ważny ośrodek handl., centrum literatury i sztuki (brązownictwo, złotnictwo, rzeźba) oraz inżynierii; ok. 520 p.n.e. uzależniona od Persji; 494 udział w powstaniu jońskim; od 477 czł. Ateńskiego Związku Mor.; zdobywana kolejno przez Spartę (404), Ateny (365) i Rodos; 84 r. p.n.e. włączona do rzymskiej prowincji Azja. W średniowieczu posiadłość Bizancjum, od 1453 Turków (od 1832 księstwo autonomiczne); 1912 przyznana Grecji. W starożytności, w stolicy wyspy (o tej samej nazwie, ob. Tighani, 17 km na południowy zachód od Wathi), z inicjatywy Polikratesa powstały 3 sławne budowle — tzw. cuda Samos: molo portowe (nie zachowane), tunel-wodociąg (dł. 1036 m) prowadzący terakotowymi rurami źródlaną wodę do miasta (dzieło Eupalinosa z Megary, odkryte 1822) oraz gigantyczna świątynia Hery, opiekunki wyspy; wykopaliska niem. (1910–54, z przerwami) odsłoniły pozostałości wielu budowli; większość zabytków z wykopalisk znajduje się w muzeach w Wathi i Tighani.
