Czapscy

Czapscy,

ród szlachecki herbu Leliwa, osiadły prawdopodobnie już od XIV w. na Pomorzu Gdańskim;

nazwisko pochodzi od wsi Czapelki; na przełomie XVI i XVII w. wyształciły się 3 linie Czapskich: bękowska, smętowska i swarożyńska. Krzysztof Teodor, zm. 1702, z linii swarożyńskiej, kasztelan gdański. Jan Chryzostom, zm. 1716, kasztelan elbląski. Piotr Aleksander, zm. 1717, kasztelan chełmiński. Tomasz Franciszek, zm. 1733, biskup chełmiński. Sebastian, zm. 1699, kasztelan chełmiński. W XVIII w. Czapscy stali się jednym z najbardziej wpływowych i najbogatszych rodów w Prusach Królewskich, a do pozycji magnackiej dźwignął swój ród syn Piotra Aleksandra, Jan Ansgary, wojewoda chełmiński. Dużą rolę w Prusach Królewskich odegrali wnukowie Jana Chryzostoma: Antoni, ur. ok. 1723, zm. 1792, oraz Franciszek Stanisław Kostka, ostatni wojewoda chełmiński. W XVIII w. również przedstawiciele linii uboższej — smętowskiej, osiągnęli większe znaczenie, głównie dzięki Walentemu, ur. 1682, zm. 1751, biskupowi kujawskiemu.

Od połowy XVIII w. Czapscy związali się z dworem saskim, przeciwstawiali się Familii Czartoryskich, podsycali aspiracje autonomiczne w Prusach Królewskich, a następnie sympatyzowali z konfederacją barską; po I rozbiorze (1772) część tej rodziny przeniosła się w głąb Polski; w zaborze pruskim pozostali sukcesorzy Antoniego (właściciela dobrze zagospodarowanych dóbr bukowieckich w ówczesnym powiecie świeckim): syn Mikołaj, ur. 1753, zm. 1833, 1804 dostał pruski tytuł hrabiowski, i wnuk Józef Napoleon, ur. 1797, zm. 1852. Bogdan, ur. 1851, zm. 1937, syn Józefa Napoleona, był politykiem pruskim, a od 1918 — polski, ordynt smogulecki, 1924 założył fundację z tych dóbr na rzecz popierania nauki polskiej. Potomkowie Franciszka Stanisława odziedziczyli część dóbr Radziwiłłowskich na Litwie i Białorusi; byli to: Karol, ur. 1778, zm. 1836, dziedzic Stankowa w guberni mińskiej; Stanisław, ur. 1779, zm. 1845, właściciel Kiejdan; Marian, syn Stanisława, przyrodnik, za sprzyjanie powstaniu styczniowemu został ukarany zesłaniem na Syberię i konfiskatą dóbr kiejdańskich; Emeryk Zachariasz Mikołaj, syn Karola, kolekcjoner i numizmatyk, uzyskał włączenie przydomka Hutten do nazwiska i 1874 potwierdzenie w Rosji pruskiego tytułu hrabiowskiego. Synami Emeryka byli Karol Jan, ur. 1860, zm. 1904, zasłużony prezydent Mińska, oraz Jerzy, ur. 1861, zm. 1930. Karol Jan pozostawił syna Emeryka Augusta, ur. 1897, zm. 1979. Dziećmi Jerzego byli m.in.: znakomity malarz Józef oraz Maria, historyk literatury.