Tagore Rabindranath
 
Encyklopedia PWN
Tagore Rabindranath, właśc. Rabīndranāth Thākur, ur. 7 V 1861, Kalkuta, zm. 7 VIII 1941, tamże,
indyjski poeta, prozaik, filozof, myśliciel, tworzący w języku bengalskim, także kompozytor i malarz, laureat literackiej Nagrody Nobla 1913.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 7 V 1861 w Kalkucie.
Pochodził z bogatej bramińskiej rodziny (bramini) z której pochodziło wielu artystów i myślicieli. Był najmłodszym z czternaściorga dzieci Debendranātha — filozofa, reformatora społecznego. Dorastał w okresie, który jest określany jako renesans indyjski —2. połowa XIX w. to w Indiach czas ożywienia kulturalnego i politycznego zapoczątkowanego w Bengalu — ojczyźnie Tagorego. Dom Tagorów był w tym czasie salonem artystycznym Kalkuty.
Życie
Początkowo uczył się w domu, następnie w szkołach w Kalkucie, później wyjechał na studia do Wielkiej Brytanii, których jednak nie ukończył i w latach 70. XIX w. wrócił do Indii. Od wczesnych młodzieńczych lat pisał, także publikował wiersze.
W latach 90. zarządzał rodzinnym majątkiem. Zebrane wówczas doświadczenia, obserwacje, kontakt z folklorem, ale i ubóstwem wsi znalazły odbicie w wielu późniejszych utworach, głównie realistycznych nowelach. Część z nich stała się podstawą realizacji filmowych. W tym okresie powstały także wiersze zawarte m.in. w tomie Sonar-tari [‘złota łódź’] (1896).
W 1901 Tagore osiadł w aśramie Śantiniketan [‘przystań spokoju’] założonej w okolicach Kalkuty jeszcze przez jego ojca. Wraz z kilkoma nauczycielami-entuzjastami założył tam eksperymentalną szkołę, łączącą elementy tradycji indyjskiej i europejskiej. Wprowadzono w niej program edukacyjny urzeczywistniający ideał wychowania, który wg Tagorego należy pojmować przez kategorie prawdy i piękna, harmonii z otoczeniem i szeroko pojętej tolerancji, a nie wyłącznie jako system oświatowy. W 1921 szkoła została przekształcona w uniwersytet Wiśwa Bharati (jedną ze studentek była Indira Gandhi). W tym okresie Tagore pisał również podręczniki szkolne, książki historyczne i prace dotyczące pedagogii. W 1951 uniwersytet zyskał status uczelni państwowej i do dziś jest uważany za ośrodek niezwykle przyjazny studentom.
Osobiste tragiczne przeżycia (w 1902 zmarła żona pisarza, następnie w krótkim czasie dwoje dzieci) znalazły odbicie w twórczości poetyckiej, m.in. w wierszach zawartych w zbiorze Gitańdźali (1910, wydanie polskie Pieśni ofiarne 1913 w przekładzie J. Kasprowicza). Dzięki staraniom m.in. W.B. Yeatsa zbiór, we własnym tłumaczeniu Tagorego na język angielski, został 1912 wydany w Wielkiej Brytanii. Gitańdźali i następne przekłady przyniosły poecie popularność na Zachodzie, dostrzeżono w jego utworach wschodnią mądrość, która przypomina o tym, co w konsumpcyjnym świecie Zachodu zostało już dawno zapomniane. W 1913 Tagore, jako pierwszy spoza kręgu euroamerykańskiego, za ten właśnie tom został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. W uzasadnieniu napisano, że otrzymał ją za „pełne głębokiego uczucia, oryginalne i przepiękne wiersze, w których z wyjątkowym mistrzostwem wyraziło się jego myślenie poetyckie, będące, według jego własnych słów, częścią literatury Zachodu”, uznano także, że jest „postacią zbliżającą świat Wschodu i Zachodu”. Honorarium przeznaczył na rozwój Śantiniketan. W następnych latach wielokrotnie przyznawano Tagoremu tytuł doktora honoris causa (m.in. uniwersytetu w Oxfordzie). W 1915 otrzymał brytyjski tytuł szlachecki, którego się jednak zrzekł 1919, po masakrze pokojowej demonstracji indyjskiej w mieście Amritsar (Pendżab), dokonanej przez wojsko brytyjskie.
Poeta wiele czasu spędzał poza Indiami, podróżował po świecie, prowadził wykłady na uczelniach w Europie i obu Amerykach i wszędzie był podejmowany jako ambasador kultury indyjskiej. Od 1929 Tagore zaczął uprawiać rysunek i malarstwo (figuralne kompozycje fantastyczne, głównie tuszami barwnymi), wystawiał m.in. w Monachium, Nowym Jorku, Paryżu, Moskwie. Komponował również muzykę do własnych pieśni, które do dziś są śpiewane w Bengalu.
Zmarł 7 VIII 1941 w Kalkucie.
Twórczość
Tagore jest autorem ponad 50 tomików poezji, ponad 100 opowiadań, 12 powieści, kilkunastu utworów scenicznych, pozostawił także wiele rozpraw, artykułów i studiów. Jego twórczość zmieniła obraz literatury bengalskiej końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX w. Poszukując nowych form artystycznego wyrazu, wzbogacił ojczystą literaturę, technikami i konwencjami artystycznymi zaczerpniętymi z wzorów europejskich. Głęboko humanistyczne, afirmujące pełnię życia utwory wyrastają z tradycji klasycznej indyjskiej filozofii i literatury, a także bengalskiej poezji ludowej; wywarły wielki wpływ zarówno na literaturę indyjską, jak i europejską początków XX w. Utwory Tagorego zostały przełożone na wiele języków (na język polski przekładów, głównie z języka angielskiego dokonywali m.in. L. Staff, J. Kasprowicz, F. Mirandola, J. Birkenmajer).
Wydał liczne zbiory poezji, głównie lirycznej, m.in.: Kszanika [‘przemijanie’] (1900), Ogrodnik (1914, wydanie polskie 1915), Księżyc przybierający (1913, wydanie polskie 1916), Podszepty duszy, Dar miłującego (polski wybór 1923), Zbłąkane ptaki oraz inne poezje (polski wybór 1961); dramaty Chitra (1916, wydanie polskie 1919), Król ciemnej komnaty (1910, wydanie polskie 1921), Malini (1895, wydanie polskie 1922), Poczta (1912, wydanie polskie 1958).
Twórczość prozatorska Tagorego należy do nurtu realistycznego, przedstawia problemy moralne i społeczne; powieści, m.in.: Noc ziszczenia (1903, wydanie polskie 1922), Rozbicie (1905, wydanie polskie 1922), Dom i świat (1915, wydanie polskie 1927); polski wybór nowel, m.in. Głodne kamienie (1923), opowiadania przekładane z bengalskiego: Głupota Ramkanaja (1891), Szubha (1892), Posag (1891), Zeszyt (1893) — wydane w tomie zbiorowym Taniec siedmiu zasłon (1977); autobiografia Wspomnienia. Błyski Bengalu (1911, wydanie polskie 1923). Ponadto pozostawił bogatą publicystykę dotyczącą zagadnień społecznych, politycznych, etycznych, która odzwierciedla jego skrajnie pacyfistyczną postawę.
Jego pieśni stały się hymnami narodowymi dwóch krajów: Indii — Dźana Gana Mana Adhinajaka [‘przywódca ludzkich umysłów’], i Bangladeszu — Amar sonar Bangla [‘mój złoty Bengal’].
zgłoś uwagę
Ilustracje
Bengal Zachodni, wioska koło Basanti w delcie Gangesu (Indie)fot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia