Norwid Cyprian, „Ad leones!"

Norwid Cyprian, „Ad leones!”

Nowela C. Norwida, powstała 1881–83 (wg J.W. Gomulickiego początek 1883), pierwodruk w „Chimerze” 1901 (pierwszy utwór Norwida ogłoszony przez Z. Przesmyckiego), tekst poprawiony w t. E Pism zebranych, Warszawa–Kraków 1912. Podejmuje — często przez Norwida rozważany — problem sytuacji artysty i sztuki w kapitalistycznym społeczeństwie. Głównej myśli — o bezideowości i sprzedajności sztuki 2. połowy XIX w. — podporządkowana jest fabuła, parabolicznie unaoczniająca mechanizm uzależnienia sztuki od władzy pieniądza. Bohaterem jest utalentowany rzeźbiarz tworzący w Rzymie dzieło Christiani ad leones [‘chrześcijanie dla lwów’], które dla dogodzenia gustom nabywcy, bogatego Amerykanina, przekształca, pod wpływem otoczenia, w Kapitalizację. Utwór nawiązuje do wrażeń wyniesionych przez autora z paryskiego Salonu 1881. Ostateczna jego wymowa stanowi przedmiot dyskusji: w interpretacji Przesmyckiego, K. Górskiego, Gomulickiego, J. Trznadla przekształcenie rzeźby obciąża moralnie przede wszystkim artystę i jego otoczenie, tj. współczesne społeczeństwo; wg K. Wyki to przejaw smutnej konieczności epoki, przy czym zachowanie rzeźbiarza, jego bierność, ma barwę ironiczną; wg Z. Stefanowskiej historia rzeźbiarza służy uwypukleniu dwoistej sytuacji artysty w świecie współczesnym — nieuniknionego konfliktu z publicznością, a równocześnie potrzeby zrozumienia i finansowania sztuki przez tę publiczność. Do charakterystycznych cech A.l. należy ironiczny narrator-artysta oraz bogactwo obrazów rzeźbiarskich. Uważana za arcydzieło polskiej nowelistyki, jest najczęściej przedrukowywana i tłumaczona (na niemiecki, czeski, francuski, angielski) spośród nowel Norwida.

Zofia Trojanowicz

Bibliografia

„Ad leones”, w: Pisma wszystkie, t. 6, wyd. kryt. i komentarz (t. 7 1973) J.W. Gomulicki;

Trylogia włoska, oprac. i wstęp tegoż, wyd. 2 Warszawa 1979.

K. Wyka Cyprian Norwid, poeta i sztukmistrz, Kraków 1948;

K. Górski„Ad leones”, w: Z historii i teorii literatury, S. II, Warszawa 1964 (pierwodruk 1949);

I. Sławińska O prozie epickiej Norwida, w: Reżyserska ręka Norwida, Kraków 1971 (pierwodruk 1957);

Z. Stefanowska Norwid — pisarz wieku kupieckiego i przemysłowego, w: Literatura, komparatystyka, folklor, red. M. Bokszczanin i in., Warszawa 1968 (przedruk w: tejże Strona romantyków. Studium o Norwidzie, Lublin 1993);

J. TrznadelBrak i dopełnienie, w: tegoż Czytanie Norwida, Warszawa 1978 (pierwodruk 1975);

K. TrybuśAd leones!, w: tegoż Stary poeta, Poznań 2000.