ziemiańska literatura,
twórczość poetów i pisarzy, wywodzących się gł. ze średnio zamożnej szlachty, charakterystyczna zwłaszcza dla XVI i 1. poł. XVII w.;
ziemiańska literatura
Encyklopedia PWN
l.z. wyrażała ideały moralne i wzorce osobowe stanu szlacheckiego, wpływając w istotny sposób na oblicze staropol. kultury i literatury. Najczęstszym bohaterem lit. tego okresu stał się szlachcic ziemianin, wiodący bezpieczne i dostatnie życie (dzięki warunkom polit.-ekon.); pierwsze poet. pochwały żywota ziemiańskiego powstały w połowie XVI w. (anonimowa pieśń „Spokojny kąt komu Bóg dał i myśl spokojną...”); inspiracji dla wyrażenia odczuć i przeżyć ziemianina szukano (zgodnie z ówczesnym obyczajem) w antyku, szczególnie w liryce Horacego (J. Kochanowski, A. Zbylitowski, D. Naborowski, Z. Morsztyn), rzadziej Wergiliusza (S. Słupski, W.S. Jeżowski); w prozie sugestywne obrazy wiejskiej szczęśliwości stworzył zwłaszcza M. Rej (Żywot człowieka poczciwego), nie zabrakło jednak także satyryczno-kryt. wypowiedzi na temat ziemiańskiej obyczajowości (np. W. Potocki); generalnie jednak twórcy staropol. uważali życie ziemiańskie nie tylko za spokojne i dostatnie, ale także lepsze i godniejsze od innych (pozwalające zachować niezależność osobistą); szeroko propagowane ideały ziemiańskie konfrontowano z kondycją innych stanów, zwłaszcza życiem dworskim, pełnym różnego rodzaju przymusów i zależności, wykazując daleko większą ich atrakcyjność (J. Gawiński, W. Kochowski), nawet dla ludzi z możnych rodów (Ł. Opaliński Coś nowego). Elementy ziemiańskie pojawiały się także w literaturze późniejszej, tworząc tradycję żywą jeszcze w XVIII, XIX, a nawet XX w. Wybór l.z. w antologii Staropolska poezja ziemiańska (1988, oprac. J.S. Gruchała, S. Grzeszczuk).
