toksyny bakteryjne

toksyny bakteryjne, jady bakteryjne,

substancje wytwarzane przez bakterie, działające toksycznie na inne organizmy;

budowa chem. zróżnicowana: polipeptydowa, lipidowa, lipopolisacharydowa; toksyny bakteryjne dzieli się na egzotoksyny i endotoksyny. Egzotoksyny to białka wydzielane do środowiska przez żywe bakterie Gram dodatnie; mogą uszkadzać błony komórkowe (streptolizyna O, listeriolizyna O, hemolizyny), działać wewnątrzkomórkowo (toksyna cholery, błonicza, krztuścowa) lub wywoływać nadmierną odpowiedź immunologiczną (tzw. superantygeny); to tej grupy należą najsilniejsze znane jady biol.: toksyna botulinowa (jad kiełbasiany) i tężcowa. Endotoksyny (np. lipid A) stanowią integralną część komórki bakterii Gram ujemnych i są uwalniane do środowiska dopiero po rozpadzie komórki bakteryjnej; z reguły są mniej toksyczne i działają mniej gwałtownie od egzotoksyn; po dostaniu się do krwiobiegu wywołują gorączkę, zmiany w obrazie krwi, a także szok bakteryjny. Wytwarzanie toksyn jest jednym z podstawowych czynników zjadliwości bakterii, decydujących o ich właściwościach chorobotwórczych i może być cechą stałą lub nabytą. Toksyny bakteryjne, gł. egzotoksyny, pobudzają układ immunologiczny do wytwarzania przeciwciał; po pozbawieniu ich właściwości warunkujących toksyczność otrzymuje się preparaty zw. anatoksynami (toksoidami), wykorzystywane do szczepień ochronnych.