teatr radiowy w Polsce, zw. teatrem wyobraźni,
teatr radiowy
Encyklopedia PWN
Podstawą jego repertuaru była nowa forma lit.-foniczna: słuchowisko — utwór dialogowy pokrewny literaturze i teatrowi, różniący się od literatury dźwiękowym charakterem, a od teatru awizualnością środków wyrazu. Swój rozwój zawdzięcza pisarzom (W. Hulewicz, T. Peiper, H. Boguszewska, A.M. Swinarski, M. Wańkowicz, J. Szaniawski, M. Kuncewiczowa, M. Choromański, J. Parandowski, Z. Kosidowski, L. Blaustein), reżyserom teatr. i film. (A. Bohdziewicz, M. Melina, J. Warnecki, T. Byrski), którzy byli zarazem twórcami nowej sztuki, często jej teoretykami, oraz kompozytorom (T. Sygietyński, J. Maklakiewicz, R. Palester). Początki teatru radiowego to studyjne adaptacje spektakli teatr. oraz radiofonizacja dramatu, prozy i poezji. Teatr ten stopniowo zyskiwał niezależność estetyczną, wzbogacał swoje formy i wkraczał do literatury jako nowy gat. lit. słuchowisko. Była to nobilitacja estetyczna nowej sztuki o rodowodzie techn. i początki jej oddziaływania na tradycyjne dziedziny sztuki. Następowała szybka ewolucja form — oprócz słuchowisk dialogowych powstawały słuchowiska dialogowo-narracyjne, oprócz kreacyjnych — paradokumentalne i faktograficzne, reportażowe i montażowo-kolażowe; powstała powieść dźwiękowa w odcinkach — prototyp późniejszych seriali film. i telewizyjnych. Rozwijająca się teoria radia uelastyczniła reguły tradycyjnej poetyki klas., postulowała formy kamer. o otwartej konstrukcji, znosiła podziały między gat., między rzeczywistością a sztuką, nobilitowała słowo nieobecne w filmie niemym i na ówczesnej awangardowej scenie; wskazywała, że awizualność i dźwiękowość są siłą sztuki radiowej, pozwalają wyrażać treści (psychol., intelektualne, fantastyczne) trudne do wyrażenia w innych dziedzinach sztuki. Teatr radiowy, współpracując z pisarzami, stał się obszarem poszukiwań formalnych i eksperymentów artystycznych. Bogaty repertuar teatrów radiowych powstawał w wielu ośr. (Warszawa, Poznań, Kraków, Wilno, Lwów, Łódź, Toruń, Katowice); do współpracy zapraszano wybitnych aktorów. Już w latach 30. XX w. pierwsze pol. słuchowiska znalazły się na antenach radiofonii europejskich. Po II wojnie świat. w teatrze radiowym, który przyjął nazwę Teatr Polskiego Radia, zaznaczyły się 3 nurty: słuchowisk oryginalnych, adaptacyjnych i dokumentalno-montażowych. Nowe techniki radiowe — czułe mikrofony i silne radiostacje — dawały możliwość bezpośrednich transmisji, rejestracja magnetofonowa, stereofonia, syntezatory dźwięku wzbogacały estetykę, miniaturyzacja odbiorników zwiększała zasięg oddziaływania. Mimo konkurencji telewizji, lata 70. to tzw. złoty okres pol. dramaturgii radiowej, znanej i nagradzanej na międzynar. festiwalach, która zyskała sobie miano pol. szkoły słuchowiska. Tworzyli ją autorzy różnych pokoleń — prozaicy, poeci i dramatopisarze: J. Abramow-Newerly, H. Bardijewski, E. Bryll, S. Grochowiak, Z. Herbert, J. Janicki, J. Krzysztoń, T. Karpowicz, J. Krasiński, A. Mularczyk, J. Przybora, W. Terlecki, a także K. Choiński, H. Kajzar, I. Iredyński i in.; ich twórczość słuchowiskowa — niezależna myślowo i różnorodna formalnie — była publikowana przez Wydawnictwa Radia i Telewizji w postaci autorskich tomów słuchowisk oraz w radiowym periodyku „Teatr Polskiego Radia”. Zarejestrowana na taśmach tworzy pokaźne archiwum, stanowi trwały dorobek Teatru Polskiego Radia. Współtworzyli go również reż. radiowi (Z. Kopalko, E. Płaczek, J. Owidzki, A. Bardini, Z. Nardelli, W. Maciejewski, R. Bobrowska, A. Zakrzewski, B. Wiernik, J. Tuszewski) i kompozytorzy (A. Bloch, W. Lutosławski, M. Małecki, E. Pałłasz, E. Rudnik, W. Rudziński, J. Wasowski, Z. Wiszniewski). Współczesność teatru radiowego to zarówno twórczość radiowych klasyków, jak i ich następców, a wśród nich scenarzystów film. i telew. oraz reżyserów — absolwentów Wydziału Radia i Telewizji Uniw. Śląskiego (m.in. J. Kukuła, W. Modestowicz, W. Markiewicz, S. Olejniczak, H. Rozen).
