tal

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

tal

[gr. thallós ‘zielony pęd’, ‘gałązka’],

Tl, thallium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 81;

Symbol: Tl

Nazwa łacińska: Thallium

Liczba atomowa: 81

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 13 — borowce

Odkrycie: 1861

Odkrywca: Crookes William

względna masa atomowa 204,3833; t. należy do grupy borowców; jest to szary, bardzo miękki, kowalny metal; temperatura topnienia 303,55°C, temperatura wrzenia ok. 1457°C, gęstość 11,85 g/cm³; aktywny chemicznie; w powietrzu utlenia się, w obecności tlenu rozkłada wodę, roztwarza się w kwasach; w związkach występuje na stopniach utlenienia I i III; tworzy m.in.: siarczan(VI) talu(I) Tl₂SO₄, węglan talu(I) Tl₂CO₃, siarczek talu(I) Tl₂S, tlenki Tl₂O i Tl₂O₃, halogenki, np. TlCl; t. tworzy także sole podwójne oraz związki koordynacyjne; tal i wszystkie jego rozpuszczalne związki są trujące. W przyrodzie występuje rzadko, zwykle jako domieszka rud siarczkowych innych pierwiastków (zwłaszcza sfalerytu, pirytu, galenitu i chalkopirytu), wraz z rubidem wchodzi w skład minerałów potasowych (np. leucytu, muskowitu). Metaliczny t. jest składnikiem niektórych stopów łożyskowych; w postaci amalgamatu służy do wypełniania termometrów do pomiaru niskich temp.; t. jest domieszką scyntylatorów stosowanych w detektorach promieniowania jądr.; siarczek talu(I) stosuje się w komórkach fotoelektrycznych; halogenki t. dobrze przepuszczają promieniowanie podczerwone — wykorzystuje się je w optyce; tlenek talu jest składnikiem wielu ceramicznych nadprzewodników wysokotemperaturowych; stosuje się go do produkcji szkieł opt. o dużym współczynniku załamania światła; związki t. wykorzystuje się do sygnalizacji świetlnej (barwią płomień na zielono); przez długi czas związki t. były stosowane do sporządzania trutek przeciwko insektom i gryzoniom. Tal odkrył 1861 W. Crookes.