stereotomia
 
Encyklopedia PWN
stereotomia
[gr.],
w budownictwie umiejętność wykonania z kamienia lub kształtek ceramicznych elementu bądź ustroju konstrukcyjnego murowanego — na ogół skomplikowanego, takiego jak łuk, łuk przyporowy, żebro lub powłoka sklepienna, powłoka kopuły, strop kasetonowy, maswerk okienny, przypora, bieg schodowy, albo ciesielskich węzłów połączeniowych elementów konstrukcji drewnianej.
S. polegała na odpowiednim wytrasowaniu na surowym (nieobrobionym) budulcu linii ręcznej obróbki, pozwalającej wyłonić z bryły zaprojektowany element montażowy, pasujący dokładnie do sąsiednich elementów. W tym celu sporządzano prawdopodobnie rysunek w skali 1 : 1 albo szablon odpowiadający rzutowi danej powierzchni lub trójwymiarowy model odwzorowujący docelowy kształt; następnie odrysowywano lub wykreślano (za pomocą cyrkla, kątownika i liniału) na wyrównanej powierzchni budulca linie cięcia; dalsza obróbka bryły polegała na dokładnym wykonaniu węzła wewn., tzw. zamka (niewidocznego po montażu), zapewniającego pasowanie i właściwą współpracę mech. poszczególnych elementów, oraz na wykończeniu zewn. powierzchni, tak aby zespół elementów tworzył jednolitą elewację o pożądanych walorach estetycznych lub dekoracyjnych (np. wnętrze kopuły Kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze na Wawelu).
Obecnie s. ma zastosowanie w sztukach plast. (np. rzeźbie monumentalnej), architekturze (detale dekoracyjne) i w konserwacji zabytkowych budynków. Problem wyobrażenia przestrzennego obiektu trójwymiarowego na płaszczyźnie dwuwymiarowej (dla celów warsztatowo-wykonawczych) za pośrednictwem rzutów i kładów jest rozwiązywany tradycyjnie, metodami geometrii wykreślnej lub przy wspomaganiu procedurami CAD. Przykładem współcz. zastosowania s. jest odpowiednie ukształtowanie styków metalowych prętów rurowych w węzłach spawanych kratownicy przestrzennej. Początki s. sięgają starożytności, a jej rozwój nastąpił we wczesnochrześc. Syrii, skąd osiągnięcia z zakresu s. przeniesiono do Europy w czasach wypraw krzyżowych. S. w średniowieczu stanowiła tajemnicę zawodową poszczególnych budowniczych (przekazywaną jedynie uczniom), a od renesansu stała się tematem traktatów arch. oraz przedmiotem zainteresowania geometrii stosowanej, przyczyniając się do powstania mechaniki teoret. (prace m.in.: P. de l’Orme’a, G. Monge’a, Ch.A. Coulomba, F.Ch. Kleina).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia