stany I Rzeszy Niemieckiej

stany I Rzeszy Niemieckiej,

rozróżniano pojęcia bezpośredniości państw. (Reichsunmittelbarkeit) oraz stanów państw. (Reichsstände) w ustroju I Rzeszy, ukształtowanym XIV–XV w.;

bezpośredniość oznaczała, iż ci, którzy ją posiadali (np. terytorium, miasto, grupa społ.), podlegali jedynie cesarzowi i organom Rzeszy, a nie władcom terytorialnym, nie mieli jednak prawa zasiadania wśród stanów Rzeszy; zachowało ją tzw. rycerstwo państw., cieszące się różnymi przywilejami (Szwabia, Frankonia, Nadrenia). Stanowość Rzeszy uprawniała do miejsca i głosu w sejmie Rzeszy (Reichstag) i ewentualnie w innych organach Rzeszy; początkowo przysługiwała tylko książętom. Sejm Rzeszy od 1489 definitywnie składał się z 3 odrębnych kurii (kolegiów): 1) książąt elektorów Rzeszy (najpierw 7, potem 8–9); 2) kurii książąt; 3) kurii miast wolnych i cesarskich, początkowo o głosie doradczym, od 1582 o głosie stanowczym (zatwierdzenie formalne 1648). Metryka Wormacka 1521 wyliczała 384 jednostki posiadające stanowość Rzeszy: 7 elektorów, 49 książąt duchownych, 31 książąt świeckich, 65 prałatów, 4 opactwa żeńskie, 4 miejsca zakonów rycerskich, 137 hrabiów i wolnych panów, 84 miejsca miast; liczby te XVI–XVIII w. ulegały zmianom, m.in. na skutek łączenia bądź dzielenia dotychczasowych księstw (początkowo prawo głosu książąt w sejmie Rzeszy uważano za uprawnienie osobiste, później było wiązane z danym terytorium). Rola stanów Rzeszy wzrastała od końca XV w. na niekorzyść władzy cesarza, zwłaszcza od reformacji nastąpił rzeczywisty podział polit. stanów Rzeszy na katol. i protest. (Corpus Evangelicorum i Corpus Catholicorum), a ich znaczenie umocnił ostatecznie pokój westfalski 1648.