sowietyzacja

sowietyzacja,

w znaczeniu potocznym określenie procesu narzucania przez ZSRR państwom uzależnionym od niego po II wojnie światowej form ustrojowych, instytucji życia publicznego oraz modelu życia społecznego i jednostkowego, co miało prowadzić do ich trwałego podporządkowania oraz ujednolicenia.

sowietyzacja połączona z ideologiczną indoktrynacją przebiegała intensywnie 1949–54, po 1956 tendencje unifikacyjne stopniowo słabły. Termin stosowany zasadniczo w odniesieniu do — sterowanych przez przywódców rządzącej po 1917 partii bolszewickiej — przeobrażeń mentalności indywidualnej i zbiorowej w społeczeństwie sowieckim, przenoszony także na społeczeństwa krajów, które znajdowały się pod władzą komunistów. Cechy właściwe sowietyzacji: podporządkowanie jednostki kolektywom oraz głęboka ingerencja państwa w życie prywatne obywateli, całkowite uzależnienie kultury i nauki od aktualnej linii partii, powodowały w konsekwencji konformizm i oportunizm, zastąpienie postaw obywatelskich uległością wobec władzy, zanik moralności w życiu publicznym, postawy roszczeniowe, upadek etyki pracy.

Pojęcie „człowiek sowiecki” (homo sovieticus) upowszechnił A. Zinowjew; zastosowanie go wobec społeczeństwa PRL przez księdza J. Tischnera wywołało wiele polemik. Przedmiotem dyskusji jest również głębokość i trwałość s., przede wszystkim zaś jej konsekwencje dla postaw i zachowań (zbiorowych i indywidualnych) w fazie postkomunistycznej. Na wschodnich ziemiach pol. zajętych IX 1939 przez ZSRR s. rozpoczęła się 1939–41. Główne jej nasilenie w Polsce przypadło na lata 1949–53. Wskutek oporu społ. oraz pewnych odrębności ustrojowych s. w Polsce była płytsza i przybierała nieco mniej brutalny charakter (zwłaszcza po 1954) niż w innych krajach strefy wpływów ZSRR.