przełom

przełom,

geol. odcinek doliny o wąskim dnie i stromych, często urwistych zboczach, w którym rzeka przedziera się przez pasmo górskie lub inną wyniosłość terenu.

P. antecedentny powstaje wówczas, gdy w poprzek biegu rzeki powoli wypiętrza się wzniesienie, a rzeka jest zdolna do rozcięcia dźwigającego się obszaru (np. przełom Dunaju w Karpatach, zw. Żelazną Bramą); p. epigenetyczny tworzy się wtedy, gdy rzeka płynąc po płaskim terenie zbud. z osadów mało odpornych na erozję dotrze (w wyniku erozji) do zasypanego przez te osady wzniesienia zbud. ze skał twardych, a następnie wyrzeźbi w nim dolinę (np. przełom Dunaju przez Masyw Czeski); p. przelewowy powstaje wskutek rozcięcia przez rzekę przeszkody terenowej spiętrzającej wodę, np. wału morenowego, strumienia lawy, jęzora osuwiskowego, rygla skalnego wokół cyrków lodowcowych; spiętrzone wody mogą przelać się w najniższym miejscu przeszkody i spłynąć, wytwarzając p., np. p. Wisłoka czy rozcięcie rygla Zamarzłego Stawu nad Czarnym Stawem Gąsienicowym w Tatrach; p. regresyjny tworzy się wskutek erozji wstecznej rzeki, np. przełom Soły przez Beskid Mały.

Przełom Dunajca, widok z Sokolicy, Pieniński Park Narodowy