iryd

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

iryd, Ir, iridium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 77;

Symbol: Ir

Nazwa łacińska: Iridium

Liczba atomowa: 77

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 9 — kobaltowce

Odkrycie: 1804

Odkrywca: Tennant Smithson

względna masa atomowej 192,217(3); należy do grupy kobaltowców; srebrzystobiały, ciężki, bardzo twardy metal; temperatura topnienia 2410°C, temperatura wrzenia ok. 4130°C, gęstość 22,421 g/cm³; bardzo odporny chemicznie, zaliczany do metali szlachetnych (w stanie litym odporny na działanie kwasów, stopionych zasad, wody król.); stopnie utlenienia: gł. III i IV oraz VI, II, I, a w związkach koordynacyjnych także 0, –I, –II; z tlenem, fluorem, chlorem, siarką reaguje w wysokich temp. (ponad 600°C); w przyrodzie występuje w postaci naturalnych stopów gł. z platyną (platynoiryd) i osmem (np. osmoiryd); z czystego i. wyrabia się tygle do prowadzenia reakcji chem. w temperaturze ok. 200 °C; stosuje się go jako dodatek utwardzający stopy platyny, zwiększający ich odporność chem. i wytrzymałość mech. (dawny wzorzec metra i wzorzec kilograma są wykonane z takiego stopu); w stopach używany również do wyrobu zakończeń stalówek do piór wiecznych, narzędzi chirurgicznych. Nazwa pierwiastka (od łac íris ‘tęcza’) wiąże się z różnobarwnością jego soli. Iryd odkrył 1804 S. Tennant.