bazalt
 
Encyklopedia PWN
bazalt
[gr. básanos ‘kamień probierczy’],
najpospolitsza magmowa skała wylewna, rzadziej subwulkaniczna.
Składająca się gł. z plagioklazu, piroksenu, amfibolu; w zmiennych ilościach zawiera oliwin, nefelin, magnetyt i in.; odmiana zasobna w  oliwin — bazalt oliwinowy, zw. też oceanitem. Czarny, w stanie zwietrzałym — brunatny lub ciemnozielony; drobnoziarnisty, czasem szklisty (tachylit), zbity, niekiedy porowaty; cechuje go cios słupowy powodujący dzielenie się skały na charakterystyczne kolumny. Bazalt jest najbardziej rozpowszechnioną skałą wulk. ubiegłych epok geol., a także współcz. obszarów wulkanicznych. Powstaje z magmy wytapianej w płaszczu Ziemi. Na obszarach kontynentów tworzy pokrywy (bazalty platformowe, zw. też bazaltami plateau, bazaltami trapowymi lub toleitami) zajmujące ogromne obszary (np. na Dekanie — 500 tys. km2, Syberii, w Etiopii), występuje też w postaci kopuł, silli, dajek. Na obszarach den oceanicznych tworzy skorupę ziemską; bazaltowe stożki wulk. często się wynurzają z oceanu w postaci wysp (np. Hawaje). Bazalt jest też skałą pospolitą na Księżycu. W Polsce występuje gł. na Dolnym Śląsku (tzw. dolnośląska formacja bazaltowa), gdzie jest eksploatowany (np. w Bukowej Górze), w G. Świętokrzyskich, także w głębokim podłożu między Białymstokiem a Hrubieszowem (bazalty platformowe, obszar ok. 7 tys. km2). Materiał bud. i drogowy, także surowiec leizny kamiennej. Bazalt wieku paleozoicznego, najczęściej przeobrażony, był dawniej zw. melafirem.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Cios bazaltowy, bazalty z ciosem słupowymfot. T. Kniołek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Svartifoss, wodospad, (Islandia)fot. T. Kniołek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia