arcydzieło

arcydzieło,

dzieło sztuki (plastyczne, muzyczne) lub utwór literacki, uznane za wyjątkowe; utwór budzący powszechne uznanie i podziw, będący symbolem takich wartości, jak: egzystencjalna prawda znajdująca wyraz w dziele, mistrzostwo artystyczne, wreszcie — ideały patriotyczne czy ogólnoludzkie, z którymi identyfikuje się pewna wspólnota kulturalna.

Rozwinięty kult a. jest charakterystyczny dla klasycyzmu, ale równie żywy pozostaje w romantyzmie i epokach nawiązujących do niego, które jednak, odmiennie niż nurty klas., nie próbują określić samego a. jako rezultatu stosowania określonych reguł twórczych czy wierności wobec wielkich wzorów (zwłaszcza antyku), a przypisują jego powstanie przede wszystkim geniuszowi twórcy. A. uważane jest za utwór wykraczający pod wszelkimi względami poza przeciętność, za szczytowe osiągnięcie jakiegoś gatunku, nurtu czy stylu (niekiedy łamiące charakterystyczne dla nich reguły), często noszące znamiona prekursorstwa. A. nie musi być uznane za takowe zaraz po powstaniu, często początkowo odrzucone, zostaje zrozumiane i docenione dopiero po pewnym czasie; zwykle w długim okresie cieszy się społ. akceptacją. Zestaw a. składa się na szeroko uznawany i podtrzymywany instytucjonalnie kanon arcydzieł, respektowany w nauczaniu szkolnym na różnych poziomach i objawiający się w postaci szczególnego prestiżu wybranych dzieł. W literaturze świat. rangę a. nadaje się m.in. utworom Dantego, W. Szekspira, J. Miltona, M. de Cervantesa, J.W. Goethego. Polski zestaw a., poza kanonem zachodnioeur., musi zawierać np. Treny J. Kochanowskiego, jako szczytowe osiągnięcie pol. liryki renes., dorównujące wzorom świat., czy Pana Tadeusza A. Mickiewicza, jako realizację „narodowej epopei”.