Żary

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Żary,

m. powiatowe w województwie lubuskim, na obszarze Wzniesień Żarskich.

Ludność miasta: ogółem — 37,5 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 136,4 os/km² (2019)

Powierzchnia: 33 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 15°09′E, szerokość geograficzna: 51°38′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1260

Oficjalne strony WWW: www.zary.pl

ośr. przemysłu włók. i odzieżowego; ponadto produkcja maszyn dla przemysłu spoż. oraz przemysł precyzyjny, drzewny, miner., spoż.; drukarnia; przedsiębiorstwa budowlanego; ośr. oświat., gł. szkolnictwa zaw.; węzeł kol. i drogowy; sanatorium neuropsychiatrii dziecięcej.

Historia.

Osada targowa w Marchii Łużyckiej na trakcie solnym z Magdeburga do Wielkopolski, wzmiankowana 1007; zdobyta przez Bolesława I Chrobrego i wraz z Łużycami do 1032 należała do Polski; w 1. poł. XIII w. przejściowo włączona do księstwa Piastów śląskich; od 1346 pod zwierzchnictwem Czech, od 1635 elektorów saskich, po 1815 w państwie pruskim (zgermanizowana nazwa Sorau). Prawa miejskie 1260; miasto handl.; od 1292 bito w Żarach monety; od XIV w. rozwój rzemiosła (gł. sukiennictwo, płóciennictwo, piwowarstwo, od XVI w. złotnictwo); w okolicy Żar liczne kuźnice żelaza; 1586 zał. pierwszą stację pocztową na szlaku Saksonia–Polska; od przeł. XVII i XVIII w. hodowla jedwabników. Od XIX w. rozwój przemysłu (m.in. zakłady lniarskie, sukiennicze, ceramiczne, odlewnia żelaza); od 1846 połączenie kol. z Wrocławiem i Berlinem; 1880 wybudowano elektrownię, 1927 przeprowadzono kanalizację; na przeł. XIX i XX w. napływ pol. robotników (udział w rozruchach głodowych 1923); 1885 Żary liczyły ok. 13,6 tys. mieszk., 1939 — ok. 25,9 tys. W czasie II wojny światowej szpital dla jeńców wojennych różnych narodowości i robotników przymusowych, w którym Niemcy dokonali masowych egzekucji (od 2 do 6 tys., gł. jeńców sow. i wł.); w czasie działań wojennych zniszczone w ok. 60%; od 1945 w Polsce, odbud.; XIX w.-1975 i od 1999 siedziba powiatu; 1973 do Żar włączono Kunice Żarskie.

Zabytki.

Zespół zamkowo-pałacowy (XIV–XVI i pocz. XVIII w., zrekonstruowany 1937–38), park geom. (XVIII w.); fragmenty murów miejskich (XV–XVI w.); got. kościół parafialny (1401–30, fragmenty przed 1309, wieża 2. poł. XVI w.) z barok. kaplicą Promnitzów (1670–72); got. kościół Franciszkanów (XIV–XV w., przebudowa XVI i XVIII w.); kamienice (XV, XVII, XVIII w., odbud. po 1945); ratusz (XIV–XV w., rozbudowany 1567, przebudowa XVIII, XX w.).