Zamek Królewski w Warszawie

Zamek Królewski w Warszawie,

zespół zamkowy przy pl. Zamkowym w Warszawie;

na przeł. XIII i XIV w. na terenie zamkowym istniał drewniano-ziemny gród książęcy; w 1. poł. XIV w. wzniesiono Wieżę Wielką (Grodzką), na pocz. XV w. — got. Dom Wielki (Curia Maior), zaś w 2. poł. XV w. — Dom Mały (Curia Minor); zespół zamkowy uzupełniały wieże bramne: Dworska i Żuraw. Po ostatecznym włączeniu Mazowsza do Korony (1526), zamek przeznaczono na jedną z rezydencji król., a od 1569 — również na siedzibę Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na potrzeby którego oddano po przebudowaniu (1569–72) Dom Wielki z Izbą Poselską (w przyziemiu) i Izbą Senatorską (na piętrze); w tym też czasie wybudowano tzw. Nowy Dom Król. (B.G. Quadro). W 1598–1619, w związku z ustanowieniem przez Zygmunta III Wazę głównej siedziby król. w Warszawie, nastąpiła gruntowna przebudowa i rozbudowa zamku (zapewne wg planów G. Trevano i M. Castelli); założenie zamku było oparte na planie pięcioboku, od zachodu reprezentacyjna fasada z Wieżą Król. (Zygmuntowską) i 2 wieżyczkami (zniszczone 1704); 1643–44 wybudowano (wg projektu C. Tencalli) Bramę Świętojańską, prowadzącą na Dziedziniec Przedni; od strony Wisły założono ogród na gł. tarasie (po 1625) oraz zbudowano pałacyk dla królewicza Karola Ferdynanda (1638–42); wnętrza zamku uzyskały bogaty wystrój (1637–42), m.in. Gabinet Marmurowy (J.B. Gisleni, P. Danckers), sala teatr. (A. Locci, B. Bolzoni). W czasie dwóch kolejnych najazdów wojsk szwedz. (1655–56 i 1704) zamek ulegał zniszczeniu, zbiory zaś — grabieży. Gruntowna odbudowa i przebudowa za panowania Augusta III — wzniesiono skrzydło wschodnie z apartamentami król. (1737–46, projekt G. Chiaveri, sztukaterie J.J. Plersch). Kolejnej, znaczącej przebudowy zamku dokonano za Stanisława Augusta Poniatowskiego; kierownikiem prac był Jakub Fontana, a po nim — D. Merlini; 1771 rozpoczęto realizację reprezentacyjnego Wielkiego Apartamentu złożonego z Gabinetu Marmurowego (1771–74) i sal: Balowej (1779–83), Rycerskiej (1781–86), Tronowej i Gabinetu Konferencyjnego (1783–86, Merlini, J.Ch. Kamsetzer). W 1774–77 powstał mieszkalny apartament król. złożony m.in. z sal: Mirowskiej, Prospektowej (zw. salą Canaletta), Audiencyjnej oraz Kaplicy, Sypialni, Gabinetu i Garderoby; 1779–84 wzniesiono Bibliotekę Król. (Merlini, Kamsetzer), zarazem łącząc zamek z Pałacem pod Blachą; dekoracje mal. — M. Bacciarelli, B. Bellotto (zw. Canaletto), J.B. Plersch, rzeźbiarskie — A. Le Brun, G. Monaldi. W zamku były gromadzone liczne cenne zbiory artyst., m.in. mal. (galeria obrazów Stanisława Augusta Poniatowskiego liczyła ok. 2000 pozycji); wnętrza zamku z tego okresu są uważane za najlepszy przykład realizacji pol. klasycyzmu, zw. stylem Stanisława Augusta. W tych czasach zamek był ośr. myśli polit. i ogniskiem kultury pol. oświecenia (ośr. reformatorskiej myśli polit. i kult. kraju) — miejscem obrad Sejmu Czteroletniego i uchwalenia Konstytucji 3 maja.

W okresie rozbiorów zamek ulegał dewastacji (przebudowa fasady, 1850–51), zbiory zaś — rozproszeniu. Od 1915, a gł. po odzyskaniu niepodległości, prowadzono na zamku badania i rozpoczęto jego restaurację; pracami konserwatorskimi kierował K. Skórewicz, a po nim (od 1928) — A. Szyszko-Bohusz; dokonano częściowej rewindykacji zamkowych zbiorów z terenów ZSRR. Od 1926 zamek pełnił funkcję rezydencji prezydenta. Kolejnych poważnych zniszczeń doznał (wraz z częścią zawartych w nim zbiorów) w okresie okupacji niem.; ostateczna zagłada nastąpiła po upadku powstania warszawskiego.

W 1971 sejm podjął (kolejną po wojnie) decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie wg planów J. Bogusławskiego. Odbudowę ukończono 1974 (w stanie surowym); do 1988 trwało sukcesywne wyposażanie wnętrz zamkowych; koszt odbudowy zamku pokryto ze społ. funduszu na rzecz odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. Obecnie Zamek Królewski pełni funkcję muzeum mieszczącego wystawy stałe (wnętrza z wyposażeniem i zbiorami malarstwa, rzeźby, rzemiosła) i wystawy czasowe; ponadto jest miejscem przyjmowania oficjalnych wizyt i spotkań państw. oraz imprez kult. i towarzyskich.

Bibliografia

A. ROTTERMUND Zamek Warszawski w epoce Oświecenia. Rezydencja monarsza — funkcje i treści, Warszawa 1989;

Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Warszawa — Stare Miasto, Warszawa 1993.

Warszawa, Zamek Królewski

Warszawa, Gabinet Marmurowy Zamku Królewskiego

Zamek Królewski w Warszawie, Sala Tronowa

Bacciarelli Marcello. Alegorią Sprawiedliwości i Pokoju ujmujących medalion z podobizną Stanisława Augusta byli rzeźbiarze Andrzej Le Brun i Jakub Monaldi, Zamek Królewski w Warszawie

Raut na Zamku w Warszawie w ósmą rocznicę niepodległości Polski, 1926

Zamek Królewski w Warszawie, litografia z 1853

Bellotto Bernardo zwany Canaletto, Krakowskie Przedmieście w stronę Kolumny Zygmunta, 1774 — Zamek Królewski w Warszawie