Włocławek

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Włocławek,

miasto w województwie kujawsko-pomor., pow. grodzki, na styku kotlin Płockiej i Toruńskiej oraz Pojezierza Dobrzyńskiego, nad Wisłą i jej lewym dopływem Zgłowiączką, poniżej zapory tworzącej Jez. Włocławskie; siedziba pow. włocławskiego.

Ludność miasta: ogółem — 110,3 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 312,9 os/km² (2019)

Powierzchnia: 84 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 19°02′E, szerokość geograficzna: 52°39′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1261

Oficjalne strony WWW: www.wloclawek.pl

1950–92 liczba ludności wzrosła 2,5 raza. Miasto jest ośr. przem., usługowym i kult.; rozwinięty przemysł chem., w tym zakłady Anwil (nawozy, tworzywa sztuczne, chemikalia), Nobiles (farby i lakiery) oraz metal. i miner.; ponadto przemysł drzewno-papierniczy, elektromaszynowy, spoż. oraz skórz., odzieżowy, włók., poligraficzny; Elektrownia Wodna Włocławek; węzeł drogowy; przystań pasażerska i port rzeczny; lotnisko sport. w Kryszynie; stol. diecezji włocł. Kościoła rzymskokatol.; ośr. szkolnictwa, gł. zaw.; najstarsze w Polsce Wyższe Seminarium Duchowne; nauczycielskie kolegia — Języków Obcych, Języka Pol., szkoły wyższe (Humanist.-Ekon., Informatyki), Włocławskie Tow. Nauk., Teatr Impresaryjny, Tow. Miłośników Kultury, Włocł. Tow. Muz.; orkiestra kamer., chór „Vladislawia”; odbywa się Biennale Fajansu; muzea — Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, Historii Włocławka, Etnograf., Pożarnictwa, Zbiory Sztuki, Galeria Sztuki Współcz.; działa Włocł. Centrum Kultury i Dobrzyńsko-Kujawskie Tow. Kulturalne; turyst. baza noclegowa; szlaki wodne Wisłą. Centrum miasta położone na l. brzegu Wisły zachowało układ przestrzenny i klasycyst. zabudowę z XIX w.; osiedla mieszkaniowe skupiają się w południowej i zachodniej części miasta, zakłady przem. — wzdłuż l. brzegu Wisły, na południowy wschód i północny zachód od centrum.

Historia.

Ślady osadnictwa kultury łużyckiej; w XI w. gród o dużym znaczeniu obronnym i osada targowa z komorą celną przy przeprawie przez Wisłę; 1123–33 siedziba biskupstwa; miasto lokowane 1261, zniszczone w XIV w. przez Krzyżaków, ponowna lokacja 1339; po wojnie trzynastoletniej (1454–66) rozkwit Włocławka jako ośr. wiślanego spławu zboża; w XVI w. 30 spichrzów i gł. komora celna na Wiśle; stopniowy upadek po najeździe szwedz. 1655; od 1793 w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; od XIX w. rozwój przemysłu (m.in. fabryka papieru, fajansów, celulozy, wyrobów metal., spoż.); od 1862 połączenie kol. z Warszawą i Bydgoszczą; ośr. ruchu robotniczego, udział w rewolucji 1905–07, strajki i demonstracje bezrobotnych w okresie międzywojennym (m.in. 1930). W okresie II wojny światowej wcielony do Rzeszy; XII 1939 pacyfikacja dzielnicy Grzywno; od 1939 areszt policji niem., pocz. dla Polaków i Żydów (IX 1939 — ok. 1 tys. osób), później dla Polaków i Niemców, 2 oddziały robocze jeńców wł. i bryt., 1940–42 getto (przeciętnie 4 tys. osób, część więźniów wywieziono do getta łódz., pozostałych do ośr. zagłady w Chełmnie), liczne egzekucje (m.in. 217 nauczycieli, 220 księży); ośr. konspiracji; 1. poł. XIX w.–1975 i od 1999 siedziba powiatu, 1975–98 woj.; w 2. poł. lat 60. nastąpił intensywny rozwój miasta (budowa zapory na Wiśle, elektrowni wodnej, zakładów azotowych); do Włocławka przyłączono (gł. 1979) liczne wsie i osady, m.in. Zarzeczewo, Korabniki, Krzywą Górę, Mielęcin, Rybnicę, Mikanowo.

Zabytki.

Gotycka katedra (1340–pocz. XV w., wieża 1463–1525, przebudowa 1886–1901, K. Wojciechowski), kapitularz (ok. 1530), 2 kaplice kopułowe (1603–19), witraż (ok. 1360), nagrobki, m.in. bpa Piotra z Bnina (1493, Wit Stwosz); późnogot. kościół parafialny (1538) z renes. kaplicą (1565, Jan Baptysta z Wenecji) i wieżą (1580); got. kościół Św. Witalisa (1330, przebudowa); barok. kościół i klasztor Reformatów (1639–44, wieże 1764–65).

Bibliografia

M. MORAWSKI Monografia Włocławka (Włocławia), Włocławek 1933;

Monografia powiatu włocł., red. S. Laguna, Włocławek 1968.

Włocławek, kościół Św. Jana Chrzciciela