Velázquez Diego Rodriguez
 
Encyklopedia PWN
Velázquez
[welạskes]
Diego Rodriguez de, właśc. D.R. de Silva y Velázquez Wymowa, ur. przed 6 VI 1599 (data chrztu), Sewilla, zm. 7 VIII 1660, Madryt,
hiszpański malarz okresu baroku, jeden z najwybitniejszych artystów i kolorystów w dziejach malarstwa, znakomity portrecista.
Kalendarium
Urodził się przed 6 VI 1599 (data chrztu) w Sewilli. Był nie tylko doskonałym artystą, ale także humanistą. W 1609 uczył się w warsztacie F. de Herrery starszego; 1610 przeniósł się do akademii malarstwa prowadzonej przez F. Pacheco, gdzie poznał tajniki warsztatu i zdobył gruntowne wykształcenie (m.in. znajomość traktatów: Witruwiusza, L.B. Albertiego, Vignoli, D. Barbaro, A. Vesaliusa). W 1617 zdał egzamin mistrzowski. Początkowo malował obrazy w ciemnej tonacji, o silnych kontrastach światłocieniowych, odznaczające się niezwykłym realizmem; podejmował tematy religijne (Matka Boska Niepokalanie Poczęta 1618, Św. Jan na Patmos 1618, Chrystus w domu Marty i Marii ok. 1619 — wszystkie National Gallery, Londyn) oraz rodzajowe, niekiedy o zabarwieniu alegorycznym (np. ukazujący zapewne 3 etapy życia ludzkiego Sewilski nosiwoda ok. 1619 — Wellington Museum, Londyn).
W służbie Filipa IV
Od 1623 do śmierci przebywał na dworze królewskim w Madrycie, gdzie stał się protegowanym i przyjacielem Filipa IV (z 1623 pochodzą pierwsze portrety króla i jego rodziny: Filip IV i Infant Don Carlos — oba Prado, Madryt). Velázquez pracował głównie dla dworu, początkowo jako malarz królewski, dzięki czemu zyskał dostęp do królewskiej kolekcji malarstwa (m.in. dzieł Tycjana); 1652 awansował na stanowisko Aposentador Mayor del Palacio, a 1658 został przyjęty do elitarnego zakonu św. Jakuba. W 1628 pracował wspólnie z P.P. Rubensem podczas jego pobytu w Madrycie. Stworzył wówczas Ucztę Bachusa (Prado), pierwszy obraz o tematyce mitologicznej. Około 1629–1631 przebywał we Włoszech, gdzie studiował malarstwo weneckie, rzymskie i obrazy J. de Ribery, a pod wpływem bolońskiego klasycyzmu namalował Kuźnię Wulkana (1630 — Prado).
Portrety Filipa IV i Innocentego X
W latach 30. i 40. XVII w. tworzył płótna przeznaczone do dekoracji królewskiej rezydencji Buen Retiro w Madrycie (1635–36, portrety konne Filipa IV i Baltazara Carlosa na tle Sierra de Guadarrama oraz Poddanie Bredy zw. Las Lanzas — wszystkie w Prado) i myśliwskiego pałacyku Torre de la Parada (portrety Filipa IV i Baltazara Carlosa w strojach myśliwskich; wizerunek Ezopa, 1636–40; przedstawienie zamyślonego Marsa, ok. 1641 — wszystkie Prado). W tym czasie malował też portrety królewskich błaznów i karłów, których przedstawiał w sposób bardzo realistyczny, a zarazem pełen sympatii, współczucia i psychologicznej wnikliwości (Don Juan Calabazas ok. 1639, Don Diego de Acedo 1644, Don Sebastian de Morra ok. 1645 — wszystkie Prado). Z lat 40. pochodzą także nieliczne w dorobku Diega Velázqueza kompozycje religijne: Ukrzyżowanie i Koronacja Matki Boskiej (oba Prado). W 1649–51 odbył drugą podróż do Włoch, podczas której namalował 2 pejzaże przedstawiające ogrody Villi Medici (Prado), liczne portrety, które wywarły wpływ na rozwój włoskiego malarstwa portretowego (m.in. wirtuozerski, bezlitosny wizerunek papieża Innocentego X — Galleria Doria-Pamphilj, Rzym), oraz obraz Wenus ze zwierciadłem (1650 — National Gallery, Londyn), jedyny znany akt w jego dorobku. Po powrocie pracował głównie przy dekoracji madryckiego alkazaru, łącząc te prace z obowiązkami dworskimi. Do Salón de los Espejos wykonał kompozycje mitologiczne (zachowane tylko Merkury i Argus — Prado).
Panny dworskie i ostatnie lata
W 1656 powstał najbardziej znany obraz artysty Panny dworskie (Prado), ukazujący infantkę Małgorzatę, jej dworki i samego Velázqueza, malującego zapewne portret pary królewskiej, widocznej w odbiciu w lustrze. Dzieło to stało się źródłem rozmaitych interpretacji (jest odczytywane m.in. jako alegoria malarstwa). Z 1657 pochodzi także rozmaicie interpretowany obraz Prządki, przedstawiający na pierwszym planie prządki, a w tle damy oglądające tapiserię z mitologiczną historią Arachne. W latach 50. Velázquez stworzył późne portrety Filipa IV (Prado oraz National Gallery, Londyn), jego drugiej żony Marii Anny Austriaczki (Prado oraz Luwr, Paryż) i wizerunki ich dzieci: infantki Małgorzaty oraz infanta Felipe Próspero (oba Kunsthistorisches Museum, Wiedeń).
Technika malarska Velázqueza ewoluowała (zwłaszcza od lat 30.) w stronę coraz większej malarskiej swobody i rozjaśnienia palety; odrzucił on dominację rysunku na rzecz optycznej sugestii i budowania obrazu za pomocą świetlistych plam barwnych o bogatej fakturze. Jego portrety cechuje obiektywizm w sposobie ujmowania postaci i trafne oddanie ich psychiki, niekiedy naznaczonej piętnem choroby. Zmarł 7 VIII 1660 w Madrycie.
Dzieła Velázqueza oddziałały na twórczość F. Goi, a w końcu XIX w. zostały docenione, zwłaszcza przez impresjonistów (É. Manet).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Velázquez Diego Rodriguez de, Infantka Małgorzata — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Św. Paweł Pustelnik i św. Antoni Opat, ok. 1642 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Panny dworskie (Las Meninas), 1656 — Prado, Madryd fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Poddanie Bredy, 1635 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Innocenty X, portret namalowany przez D. Velázqueza, 1650fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Kuźnia Wulkana , 1630 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Infantka Małgorzata, ok. 1653 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeńfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Wenus ze zwierciadłem, 1650–51 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Ukrzyżowanie, 1632 — Museo del Prado, Madrytfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Velázquez Diego Rodriguez de, Prządki, 1657 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia