Trevithick Richard

Trevithick

[trẹwəŧık]

Richard , ur. 13 IV 1771, k. Illogan (Kornwalia), zm. 22 IV 1833, Dartford (hrab. Kent),

brytyjski mechanik, wynalazca, pionier kolei.

Urodził się 13 IV 1771 koło Illogan (Kornwalia). Ojciec Richarda kierował kopalnią. Chłopca fascynowały stosowane tam maszyny, zwłaszcza silniki parowe używane do napędu pomp górniczych. Silnik Th. Newcomena (zbudowany 1712), udoskonalił J. Watt, który 1769 uzyskał nań patent (przedłużony następnie do 1800). Ze względu na małą wytrzymałość kotłów parowych Watt stosował dość niskie ciśnienie pary (ok. 70–130 kPa). Trevithick, dążąc do „obejścia” praw patentowych Watta, skonstruował pierwszy parowy silnik wysokoprężny, który od 1799 stosowano w kopalniach w Kornwalii.

Lokomotywa płoszy konie

Relatywnie nieduże rozmiary i ciężar oraz znaczna wydajność takiego silnika skłoniły Trevithicka do użycia go do napędu pojazdu — XII 1801 wypróbował z powodzeniem parową lokomotywę drogową własnej konstrukcji, zbudowaną w kuźni w Camborne z pomocą A. Viviana. W 1802 obaj opatentowali wysokoprężny silnik parowy i z udziałem londyńskiej wytwórni powozów W. Feltona zbudowali lokomotywę drogową rozwijającą prędkość 12 km/h, którą demonstrowali na ulicach Londynu. Została ona przyjęta niechętnie przez prasę i opinię publiczną (płoszyła konie), więc Trevithick wymontował z niej silnik i użył go do napędu walcarki.

Techniczne narodziny kolei

W tymże roku instalował swe maszyny w zakładach metalowych S. Homfraya w Penydaren w południowej Walii. Wytwory tej fabryki przewożono wózkami ciągniętymi przez konie po torze z żeliwnych szyn ułożonych na kamiennych blokach do odległego o ponad 15 km Abercynon, gdzie ładowano je na statki na kanale Glamorganshire. Trevithick zaproponował zastąpienie koni parowozem. Doszło do zakładu o 500 gwinei pomiędzy Homfrayem a właścicielem sąsiedniej fabryki, A. Hillem, który uważał ten pomysł za mrzonkę. 21 II 1804 parowóz Richarda Trevithicka przeciągnął tą trasą pociąg z ładunkiem 10 t żelaza z prędkością dochodzącą do 8 km/h. Było to pierwsze połączenie parowozu z torem — uznawane za techniczne narodziny kolei. Owa kolejka funkcjonowała jakiś czas, jeden z pociągów przywiózł ładunek 25 t. Homfray próbował spopularyzować tę nowość (m.in. pokazywał ją ekspertom marynarki wojennej). Nie przyjęła się ona głównie z powodu znacznego ciężaru parowozów (ok. 5 t), bo wymagałaby budowy dużo solidniejszych torów. Na początku 1805 Trevithick zbudował w Gateshead parowóz na zamówienie Ch. Blacketta, właściciela kopalni w Wylam koło Newcastle, który odmówił jego przyjęcia, uznawszy że jest zbyt ciężki (ważył 4,5 t). Jest to jedyna lokomotywa Trevithicka o całkowicie znanej konstrukcji, gdyż zachowały się jej oryginalne rysunki projektowe. Można sądzić, że właśnie ona przyczyniła się najbardziej do powstania w niedalekiej przyszłości kolei żelaznej, bowiem jej budowa i jazdy próbne miały miejsce w okręgu przemysłowym nad rzeką Tyne, gdzie pracowali przyszli pionierzy kolei z Williamem Hedleyem i Georgem Stephensonem na czele.

Ostatnią próbę zainteresowania opinii publicznej możliwościami jakie stwarza połączenie parowozu z torem podjął Trevithick 1808, puszczając po zamkniętym obwodzie toru w pobliżu Euston Road w Londynie lokomotywę o prowokacyjnej nazwie Catch me, who can (łapcie mnie, kto potrafi), ciągnącą wagoniki, którymi można było się przejechać za szylinga. Zainteresowanie było jednak tak małe, że wpływy nie pokryły kosztów ułożenia toru.

Napęd parowy w żegludze i rolnictwie

Trevithick zajął się następnie zastosowaniem napędu parowego w żegludze, budując pierwsze pogłębiarki parowe, których użyto na Tamizie. Opatentował pomysł użycia żelaza w konstrukcji statków oraz urządzenie do mechanicznego ich załadunku i rozładunku. Podjął też próbę budowy tunelu pod Tamizą, przerwaną po wydrążeniu 300 m. Powróciwszy do Kornwalii, zajmował się doskonaleniem silników parowych wysokiego ciśnienia (do około 8 atmosfer). Były one bardzo opłacalne. Stał się też pionierem stosowania napędu parowego w rolnictwie, m.in. skonstruował parowy kultywator rolniczy oraz mały ekspansywny silnik do napędu młocarni dla Sir Ch. Hawkinsa z Trewithen (obecnie znajdujący się w londyńskim Science Museum).

Zdobycie i utrata majątku

W 1813 F. Uvillé z Peru zamówił u niego 10 wysokoprężnych silników dla kopalń srebra w Cerro de Pasco. W 1816 Trevithick udał się do Peru, by je tam zainstalować (pracował przez pewien czas w górnictwie), a następnie pojechał do Chile, Nikaragui i Kolumbii, ale niesprzyjające okoliczności polityczne nie pozwoliły mu zrobić tam majątku na swych umiejętnościach. Na dobitkę, wracając do Europy stracił w katastrofie morskiej wszystko, co posiadał. Spotkawszy we Włoszech R. Stephensona, wrócił 1827 na jego koszt do Anglii.

Zastawszy w kraju sytuację sprzyjającą powstawaniu kolei, bezskutecznie zabiegał w Parlamencie o nagrodę pieniężną za swe wynalazki i zasługi na tym polu. Ostatnie lata spędził w Dartford, zatrudniony przez J. Halla. Zmarł 22 IV 1833 w Dartford (w hrabstwie Kent), w biedzie, pozostawiając niespłacony dług w wysokości 60 funtów sterlingów. Koszt jego pogrzebu pokryto ze składki publicznej wśród okolicznych mieszkańców.

Parowóz Trevithicka, 1804

Trevithick Richard, parowóz — prezentacja w Londynie (1808), rycina