Tartu 
, Dorpat, dawniej Jurjew,
m. w środkowej Estonii, nad Emą (uchodzi do jez. Pejpus).
, Dorpat, dawniej Jurjew,
Tartu
Encyklopedia PWN
Ośrodek adm. prow. Tartu. 94 tys. mieszk. (2019); ważny ośrodek przem.; przemysł maszyn. (maszyny roln.), metal., chem., skórz., włók., spoż.; węzeł kol.; uniw. (zał. 1802), Estońskiej Akad. Rolnicza (zał. 1951); muzea, m.in. sztuki, etnogr., miejskie, starożytności.
Historia. Gród plemienny Estów — Tarpatu znany od V w.; 1030 zdobyty przez Jarosława Mądrego (nazwany Jurjew); 1215–23 i od 1224 pod władzą kawalerów mieczowych (pod nazwą Dorpat); od 1224 siedziba biskupstwa; w XIII–XV w. czł. Hanzy, odgrywało ważną rolę w handlu z Rusią; 1558 zdobyte przez Iwana IV Groźnego i 1582 na mocy pokoju w Jamie Zapolskim przekazane Polsce, stol. woj.; 1625 opanowane przez Szwedów; od 1632 uniw. — Academia Gustaviana (1699 przeniesiony do Parnawy, 1710 zamknięty); od 1704 w Rosji (1893–1919 ponownie pod nazwą Jurjew); od końca XVIII w. centrum nauk. Estonii, m.in. od 1802 uniw., pocz. niem., od 1893 ros. (kształciło się w nim wielu Polaków), od 1919 estoński; 1919–40 i od 1991 w niepodległej Estonii; 1940–91 w Est. SRR; 1941–44 pod niem. okupacją, zniszczone w ok. 50%, odbudowane.
Zabytki. Gotyckie, ceglane kościoły bazylikowe, w ruinie: katedra Św. Piotra i Pawła (XIII–XV w.), kościół Św. Jana Chrzciciela (XIV, XVIII w.) z zespołem rzeźb terrakotowych z XIV w.; prochownia i wczesnoklasycyst. ratusz (2. poł. XVIII w.), klasycyst. zespół budynków uniw. (pocz. XIX w.), klasycyst. domy mieszkalne; z XX w.: budynek organizacji studenckiej (1902), kościół Św. Pawła (1915–17, E. Saarinen), budowle użyteczności publicznej z lat 20. i 30.
