Średniogórza Środkowoeuropejskie
 
Encyklopedia PWN
Średniogórza Środkowoeuropejskie,
rozległy region fizycznogeogr. w środkowej części Europy, stanowiący wschodnią część tzw. Europy Hercyńskiej — gór i wyżyn Europy Zachodniej, związanych genetycznie z orogenezą hercyńską;
ciągną się szerokim, stopniowo zwężającym ku wschodowi, pasem między Niżem Środkowoeuropejskim na północy a przedgórskimi obniżeniami Alp i Karpat na południu, na terytorium: Niemiec, Czech, Polski, Austrii, Francji, Belgii, Luksemburga i Holandii; obejmują: Wogezy i Schwarzwald, Ardeny, Średniogórze Niemieckie (Progi Szwabsko-Frankońskie, Reńskie G. Łupkowe, Obniżenie Heskie, góry Harz, masyw Rhön, Las Turyński, Las Frankoński, Obniżenie Turyngii), Masyw Czeski (Kotlina Czeska, Szumawa, Las Bawarski, Las Czeski, Rudawy, Sudety, Wyż. Czesko-Morawska) oraz Wyż. Małopolską.
Region cechuje się złożoną historią i budową geol.; w górnym paleozoiku stanowił część potężnego, fałdowego pasma hercyńskiego; następnie podlegał stopniowej degradacji i zrównywaniu; przez większą część ery mezozoicznej w znacznej mierze został pokryty morzem, a zdegradowane skały paleozoiczne były przykrywane miąższymi warstwami osadów młodszych; w orogenezie alpejskiej nastąpiło częściowe odmłodzenie obszaru; powstało szereg zrębów tektonicznych, oddzielonych uskokami od obszarów słabiej wypiętrzonych oraz podlegających obniżaniu zapadlisk tektonicznych, wypełnionych młodszymi osadami o charakterze basenów sedymentacyjnych; budowę geol. obszaru urozmaicił trzeciorzędowy wulkanizm; rzeźba terenu jest znacznie zróżnicowana; zrębowe pasma górskie cechują się rzeźbą średniogórską i niskogórską, osiągając wys. przekraczające 1000 m, do najwyższych należą: Sudety (Śnieżka 1602 m), Schwarzwald, Szumawa, Wogezy, Las Czeski, Harz i Las Bawarski; największe obszary zajmują rozległe wyżyny, często o budowie płytowej lub monoklinalnej: Szwabska, Frankońska, Czesko-Morawska, Śląsko-Krakowska, Małopolska, Lubelska, Obniżenie Heskie, Obniżenie Turyngii, Kotlina Czeska; wyżyny te są rozcięte gęstą siecią miejscami głęboko wciętych dolin rzecznych; część z nich nawiązuje do struktur tektonicznych; liczne są również doliny przełomowe; procesy wietrzeniowe i denudacyjne na wielu obszarach, zarówno górskich, jak i wyżynnych, doprowadziły do odsłonięcia i wypreparowania starszych, bardziej odpornych skał, tworzących dziś malownicze formy skalne; miejscami występują również twardzielce, zbudowane z młodych skał wulkanicznych; wiele obszarów ma rzeźbę krasową; w najwyższych masywach zaznaczyło się oddziaływanie plejstoceńskich lodowców.
Region leży w strefie umiarkowanie ciepłej; najcieplejszym klimatem cechują się południowe skłony gór, o dużym nasłonecznieniu; istotną cechą jest zmniejszający się ku wschodowi stopień oceanizmu; najniższa (poniżej 500 mm) roczna suma opadów w kotlinach śródgórskich wschodniej części regionu, najwyższa (powyżej 1000 m) — w wyższych pasmach górskich, szczególnie na stokach eksponowanych ku zachodowi i północnemu zachodowi.
Obszar ma stosunkowo gęstą sieć rzeczną; część północno-zachodnia i środkowa jest odwadniana poprzez Mozę, Ren (z Mozelą, Neckarem, Menem, Lahnem), Wezerę i Łabę (z Soławą, Elsterą, Sprewą, Wełtawą) do M. Północnego; część północno-wschodnią odwadnia Odra (z Nysą Łużycką, Bobrem, Nysą Kłodzką, Wartą) i Wisła (z Pilicą, Nidą, Wieprzem i Bugiem); południową granicę na znacznej przestrzeni tworzy Dunaj, mający swe źródła na wschodnich stokach Schwarzwaldu; w Ś.Ś. znajdują się źródła wielu jego lewych dopływów, z których najdłuższa jest Morawa; niewielkie fragmenty regionu należą do dorzecza Rodanu (na południowym zachodzie) i Dniestru (na wschodzie).
Naturalną roślinność Ś.Ś. stanowią gł. różnogatunkowe lasy liściaste, przechodzące w wyższych partiach w lasy mieszane i iglaste; współcz. szata roślinna, podobnie jak świat zwierzęcy, została silnie przekształcona w wyniku działalności człowieka; w wyższych pasmach górskich zaznacza się piętrowość środowiska przyr.; powierzchniowo dominują jednak piętra leśne, tylko w najwyższych masywach pojawia się piętro subalpejskie.
Występują bogate złoża surowców mineralnych, gł. węgla kamiennego i brunatnego oraz rud żelaza i metali kolorowych; uwarunkowało to powstanie kilku dużych okręgów przem. (m.in. część Zagłębia Ruhry, GOP); region (poza wyższymi pasmami górskimi) należy do najgęściej zaludnionych i najlepiej zagospodarowanych obszarów Europy; oprócz działalności przem. dobrze rozwinięte jest rolnictwo: uprawa zbóż, warzyw, drzew owocowych, chmielu, winorośli i in. W obrębie Ś.Ś. znajduje się wiele dużych miast (m.in.: Liège, Kolonia, Dortmund, Düsseldorf, Frankfurt n. Menem, Strasburg, Stuttgart, Norymberga, Lipsk, Praga, Brno, Ostrawa, Wałbrzych, Katowice, Kielce, Lublin); region ma gęstą sieć komunik., wykorzystującą obniżenia i doliny rzeczne; wiele obszarów, szczególnie wyżej położonych, cechuje się wysokimi walorami przyr., co wraz z zabytkami kultury materialnej (zamki, kościoły) i dobrym zagospodarowaniem sprzyja rozwojowi turystyki.
Jarosław Balon
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia