Şamaxı, Szemacha,
m. we wschodnim Azerbejdżanie, u podnóża Wielkiego Kaukazu, 70 km od stacji kol. Kürdəmir. —
Şamaxı
Encyklopedia PWN
— 30 tys. mieszk. (2005); znana z wyrobu dywanów; przemysł winiarski, kombinat włók.; muzeum krajoznawcze. W pobliżu, na wys. 1440 m, Pirkulińskie Obserwatorium Astrofiz.; w dorzeczu rz. Ağsu (na południowo-wschodnich stokach Wielkiego Kaukazu) Rezerwat Pirkuliński (zał. 1968, pow. 1521 ha), pod ochroną fragment lasu dębowo-bukowego z zaroślami cisu.
Historia. Osada z V–IV w. p.n.e. (wykopaliska archeol.); w II w. n.e. wzmiankowana przez Klaudiusza Ptolemeusza jako Szemachija (arabski); w IX–XVI w. stol. Szyrwanu i rezydencja jego irań. szachów; centrum kultury (uczeni, poeci) oraz szyrwańsko-apszerońskiej szkoły arch. (zabytkowe budowle), sztuki zdobniczej (dywany) i miniatury, a także międzynar. ośr. handlu jedwabiem na Bliskim Wschodzie; 1222 zdobyta i zniszczona przez Czyngis-chana; 1748–1820 stol. samodzielnego, azerbejdżańskiego chanatu szyrwańskiego (zw. też szemachińskim), wraz z nim 1805 przyłączona do Imperium Ros.; od 1840 stol. obwodu, a od 1846 guberni; znany ośr. produkcji win; 1917–20 w niepodległym państwie azerbejdżańskim; w Azerb. SRR stol. powiatu; od 1991 w Azerbejdżanie.
Zabytki. Zachowane resztki budowli, m.in.: meczet piątkowy (X w., przebudowa XVII, XX w.), twierdza Gulistan, pałac szacha (obie budowle z XII w.); karawanseraje (XVII w.), kryty bazar, łaźnie, mauzolea (pocz. XIX w.).
