Praga

Praga,

część Warszawy obejmująca 7 dzielnic na pr. brzegu Wisły: Pragę Północ, Pragę Południe, Targówek, Białołękę, Rembertów, Wawer i Wesołą;

w węższym, hist. znaczeniu — centralna część prawobrzeżnej Warszawy, naprzeciw Śródmieścia; siedziba diecezji warsz.-praskiej Kościoła rzymskokatol. i metropolii Pol. Autokefalicznego Kościoła Prawosł.; funkcje gł. mieszkaniowe, handl.-usługowe (m.in. w latach 1989–2008 handel targowiskowy w rejonie Stadionu Dziesięciolecia — największy bazar w Europie; od 2008 Centrum Hal Targowych Marywilska) oraz przem. (Żerań, Tarchomin, Targówek Przem.) i komunik.; połączenie z lewobrzeżną Warszawą przez 7 mostów drogowych i 2 kol.; ogród zool., na południowym wschodzie lasy, częściowo w granicach Mazow. Parku Krajobrazowego.

Historia.

Ślady osadnictwa z okresu prehist.; wśród najstarszych osad: Kamion (wzmiankowany 1065), Gocław, Grochów, Kawęczyn, Bródno (na pocz. X w. na jego terenie powstał gród, spalony w XI w.), Żerań, Praga (nazwa P. wzmiankowana 1432). W XVI w. na terenie Kamionu powstał Skaryszew; 1648, osada handl.-rzemieślnicza (zw. Pragą Biskupią) uzyskała prawa miejskie; w sąsiedztwie założono jurydykę zw. Praga Magnacka, później Praga Książęca. W 1573 na polach w. Kamion przeprowadzono wolną elekcję, w czasie której wybrano na króla Polski księcia fr.— Henryka III Walezego. Zniszczenia w czasie najazdu szwedz. (IV–29 VIII 1656 bitwa warsz.) zahamowały aż do XVIII w. dalszy rozwój osadnictwa na terenie P.; 1781 założono jurydykę Kamionek; 1791–94 Pragę Biskupią i Pragę Książęcą, Golędzinów, Kamion i Skaryszew włączono do Warszawy. W powstaniu kościuszkowskim 4 XI 1794 szturm wojsk ros. A. Suworowa na szańce bronione przez wojska pol. (ok. 13,6 tys.) pod wodzą gen. J. Zajączka, J. Jasińskiego i W. Jabłonowskiego; po zdobyciu P. dokonały rzezi ludności cywilnej i spaliły zabudowania.; straty pol.: 8 tys. żołnierzy i ludności cywilnej. Od 1795 w zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warsz.; ponowne zniszczenia spowodowała budowa 1807–11 fortyfikacji napoleońskich (1807–08 wyburzono ponad 200 domów). Od 1815 w zaborze ros. (Królestwo Pol.); zniszczona w okresie powstania listopadowego 1830–31, gł. w czasie bitew pod Grochowem i Wawrem. W 1859–64 wybudowano na Wiśle stały most (Kierbedzia), od 1862 linia kol. do Petersburga, 1867 do Terespola, od 1875 kolej nadwiślańska; 1916 włączono do Warszawy: Grochów, Saską Kępę, Golędzinów, Targówek, Pelcowiznę i Nowe Bródno. Znaczne zniszczenia w okresie II wojny światowej; 14 IX 1944 P. zajęta przez wojska sowieckie; po 1945 P. ulega przebudowie i rozbudowie, powstały nowe osiedla mieszkaniowe.

Zabytki.

Klasycystyczne rogatki (1823, J. Kubicki) i kościół parafialny Matki Bożej Loretańskiej (1853, A. Kropiewnicki, fragmenty barok. założenia z ok. 1640–1644); rusko-bizant. cerkiew Marii Magdaleny (1867–69, N.A. Syczew); neogot. katedra Św. Michała Archanioła i Św. Floriana (1887–1901, J.P. Dziekoński); neoklasycyst. bazylika Salezjanów Najświętszego Serca Jezusowego (1907–14, Ł. Wolski, rozbudowa 1920–23, H. Kudera); zespół funkcjonalistycznych i modernist. willi na Saskiej Kępie (1926–39).