Pireneje, fr. Pyrénées, hiszp. Pirineos,
jeden z wyższych łańcuchów górskich Europy (3. co do wysokości po Alpach i G. Betyckich), położony u nasady Płw. Iberyjskiego;
Pireneje
Encyklopedia PWN
ciągnie się pasem dł. 440 km, szer. 50–140 km między Zat. Biskajską (O. Atlantycki) a Zat. Lwią (M. Śródziemne). P. dzielą się na: P. Zachodnie (do przełęczy Somport), P. Środkowe (do doliny górnej Ariège) i P. Wschodnie; najwyższy szczyt Aneto, 3404 m (w P. Środkowych, w masywie górskim Maladeta). P. powstały wskutek orogenezy alpejskiej; strefa osiowa P. jest zbud. z osadów paleozoicznych, znacznie zmetamorfizowanych, z intruzjami magmowymi (granitoidy, skały wulk.); strefa ta jest nasunięta ku północnemu wschodowi i południowemu zachodowi na zewn. strefy P., utworzone ze sfałdowanych mezozoicznych i trzeciorzędowych skał osadowych, gł. wapieni i fliszu.
Stoki południowe są znacznie szersze od północy; od gł. osi orograf. odchodzą poprzecznie krótkie grzbiety, między którymi leżą głębokie, zamknięte doliny; na wierzchowinie dobrze zachowały się powierzchnie zrównania trzeciorzędowych cyklów erozyjnych (wysokogórskie faliste wyżyny); P. Środkowe mają rzeźbę alpejską (liczne turnie, cyrki lodowcowe, m.in. Gavarnie); w P. Zachodnich rozwinięty kras (najdłuższa jaskinia Gouffre de la Pierre-Saint-Martin); P. Wschodnie obniżają się ku morzu stopniami. Klimat podzwrotnikowy, na zachodzie mor., wilgotny (suma roczna opadów 1500–2000 mm), na wschodzie — suchszy (500–1000 mm); maksimum opadów w zimie (zwłaszcza wyraźnie zaznaczone na wschodzie); średnia temp. w styczniu na przedgórzach wynosi ok. 4°C, w wyższych piętrach — poniżej 0°C, w lipcu — odpowiednio ok. 20°C i poniżej 15°C; granica wiecznego śniegu na wys. 2700–3100 m; niewielkie lodowce (tylko na północnych stokach). Rzeki należą do dorzecza Adour, Garonny i Ebro; płyną w głębokich i wąskich dolinach; ich duże zasoby wodne są wyzyskiwane do celów energ. i do nawadniania.
Na pogórzu P. (do ok. 800 m) rosną przeważnie lasy dębowe (w P. Wschodnich gł. dąb korkowy Quercus suber, wyżej dąb omszony); piętro lasów górskich (do 2400 m) tworzą lasy bukowo-jodłowe lub sosnowe (zależnie od wilgotności); w piętrze subalpejskim występuje drzewiasta kosodrzewina Pinus uncinata; powyżej murawy alpejskiej; na północno-wschodnich stokach zarośla makii i garigu. Parki nar.: Ordesa i Monte Perdido (rezerwat biosfery) i Aigües Tortes po stronie hiszp. oraz między dolinami Gave d’Aspe i Gave d’Ossan we Francji Park Nar. Pirenejów (przylegający do parku Ordesa i Monte Perdido). Uzdrowiska ze źródłami miner. (Bagnères-de-Luchon, Bagnères-de-Bigorre, Ax-les-Thermes, Panticosa); ośr. sportów zimowych (Barèges, Font Romeu, La Molina, Baqueira, Burguete, Isaba), turystyka, alpinizm.
P. są trudno dostępne (na dł. 300 km brak niskich przełęczy); najważniejsze przejścia kol. i drogowe przez przełęcze: Hendaye-Irún na zachodnim wybrzeżu i Perthus (wys. 290 m) na wschodzie; ponadto linie kol. przechodzą przez przełęcze Somport (Saragossa–Pau) i Puymorens (Barcelona–Tuluza), a drogi samochodowe wykorzystują tunele: Viella, Bielsa, Puymorens i Somport (otwarty 2003). We wschodniej części P. leży Andora.
