Olimpia, Olimbịa, Olympía,
ruiny staroż. miasta w Grecji, w regionie Grecja Zach., w zachodniej części Peloponezu, nad rz. Alfios, na wschód od m. Pirgos, w nomosie Elida,
Olimpia
Encyklopedia PWN
nad rz. Alfios, ok. 15 km na wschód od m. Pirgos. W starożytności najsławniejsze sanktuarium Zeusa (od ok. X w. p.n.e.), położone u stóp wzgórza Kronosa, przy ujściu rz. Kladeos do Alfejosu (ob. Alfios), w świętym gaju oliwnym zw. Altis; miejsce najstarszych ogólnogr. zawodów sport. (tj. olimpijskich), urządzanych (776 p.n.e.–393 n.e.) co 4 lata na cześć Zeusa; 426 n.e. spalone z rozkazu ces. Teodozjusza II; w VI w. n.e. zrujnowane w czasie trzęsienia ziemi, z czasem pokryte mułem rzecznym. Wykopaliska (fr. 1892, niem. 1875–1965, z przerwami) odsłoniły ruiny O.: w otoczonym murem Altis (pow. ok. 4 ha) — relikty najwcześniejszych miejsc kultu (m.in. Pelopejon, tj. grobowiec mitycznego fundatora igrzysk, Pelopsa), pierwszej świątyni (Herajon, VII w. p.n.e., przekształcony ok. 600 p.n.e. w dorycki peripteros), skarbców 12 miast gr. (VI–V w. p.n.e.), wielkiej świątyni Zeusa wg projektu Libona z Elidy (dorycki peripteros 64,12 × 27,68 m, ukończony ok. 456 p.n.e.) ze słynnym posągiem Zeusa Olimpijskiego, Metroonu (tj. świątyni Matki Bogów, IV w. n.e.), pozostałości 2 portyków (stary z V w. p.n.e., Echo z IV w. p.n.e.), budowli kommemoratywnych (m.in. Filipejon, po 338 p.n.e.; Eksedra Herodesa Attyka, ok. 160 p.n.e.), pomników wotywnych i posągów zwycięzców olimpijskich (od VI w. p.n.e.); za murami Altis — ruiny obiektów sport., mieszkalnych i adm. okręgu, m.in. najstarszy gr. stadion (VIII w. p.n.e., przebud. V–IV w. p.n.e. i połączony z Altis kryptoportykiem) dla ok. 40 tys. widzów (obecnie zrekonstruowany), ślady hipodromu, pozostałości buleuterionu (VI–V w. p.n.e.), prytanejonu (VI w. p.n.e.), warsztatu Fidiasza, domu kapłanów (tzw. Teokoleon, IV w. p.n.e.), hotelu (tzw. Leonidajon, IV w. p.n.e.), łaźni z odkrytą pływalnią (V–IV w. p.n.e.) i wielkiego gimnazjonu z palestrą (2. poł. III w. p.n.e.). Ogromny zespół zabytków z wykopalisk (m.in. posągi Nike Pajoniosa z Mende, Hermes z małym Dionizosem Praksytelesa?, rzeźby i płaskorzeźby gł. ze świątyni Zeusa) w miejscowym muzeum.
