Monachium

Monachium, München ,

m. w południowych Niemczech, na Wyż. Bawarskiej, nad rz. Izarą;

region miejski (planistyczny) liczy 2,6 mln mieszk. (2008) i obejmuje M. i 8 otaczających je pow. ziemskich (Landkreisen); trzecie co do wielkości (po Berlinie i Hamburgu) miasto Niemiec. Największy ośr. przem., handl. i kult.-nauk. w południowej części kraju; rozwinięty zwłaszcza przemysł środków transportu (BMW, MAN, Krauss-Maffei), precyzyjny (optyka, mechanika precyzyjna), elektrotechniczny (największe zakłady firmy Siemens, AEG) i elektroniczny, maszyn., spoż. (m.in. piwowarski — 7 wielkich browarów), chem., włók., odzieżowy, poligraficzny, papierniczy, gumowy; rzemiosło artyst. (m.in. wyroby z porcelany i metali); duży ośr. handlu owocami i warzywami. Siedziba niektórych urzędów federalnych, dużych banków, instytucji handl. i ubezpieczeniowych, międzynar. urzędu patentowego, Radia Wolna Europa (RWE); miejsce kongresów i targów (m.in. książki, żywności); wytwórnie film. (największa Bawaria Filmstadt), wydawnictwa; wielki węzeł kol. i drogowy; 2 porty lotn. — nowy, Riem (oddany 1992), może obsłużyć 15 mln pasażerów rocznie; liczne szkoły wyższe, m.in.: uniw. (zał. 1472), politechnika, muz. (zał. 1846), pedag., filoz., teatr., telew.-film., akad. sztuk pięknych; Bawarska Akad. Nauk, towarzystwa i instytuty nauk., biblioteki; ośr. kultury muz. (wielka opera, filharmonia, zespoły symfoniczne); wiele teatrów, kabarety; ośr. turyst. o międzynar. znaczeniu; muzea, najsłynniejsze Pinakoteka Monachijska; liczne imprezy kult., m.in. monachijski festiwal operowy (od 1875), słynny festiwal piwny; miejsce XX Letnich Igrzysk Olimpijskich 1972; ogrody zool. i botaniczny.

Historia.

Powstało z włości należącej do opactwa w Tegernsee, do której z pobliskiego Föhring przeniesiono targ (Forum ad Monachos, Munichen); 1158 z szerokim przywilejem przyznane Henrykowi Lwu, od 1180 w rękach Wittelsbachów (od 1255 ich rezydencja); liczne przywileje za ces. Ludwika IV Bawarskiego; w XIV–XV w. walki między patrycjatem a cechami; w XV–XVI w. rozkwit miasta; w 1. poł. XIX w. eur. ośr. nauki i sztuki; na przeł. XIX i XX w. wielki ośr. przem.; w Republice Weimarskiej ośr. ruchu komunist. (1919 Bawarska Republika Rad) i nazistowskiego (1923 monachijski pucz); 1938 zawarto tu układ monachijski; w czasie II wojny światowej zniszczone w ok. 20%.

Zabytki.

Bramy miejskie (XIII w.), got. kościoły (XIII–XV w.), Alter Hof (XIII w., przebudowa), stary ratusz (XV w.), późnorenes. kościół Św. Michała, mennica (XVI w.), rezydencja elektorska (XVI–XIX w.) z założeniem ogrodowym (Hofgarten, XVII w.), barok. kościoły (m.in. Św. Jana Nepomucena 1733–38, bracia Asamowie, i Św. Anny 1727–37, J.M. Fischer) i pałace (m.in. w Nymphenburgu), klasycyst. i eklektyczne budowle z XIX w., Fontanna Wittelsbachów (1890–95); zespół budowli i urządzeń sport. wzniesiony na XX Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972.

Botaniczny, ogród w Monachium, na pierwszym planie kolekcja bylin kwitnących jesienią (Niemcy)

Monachium, obiekty olimpijskie

Monachium, Gliptoteka