Maltański Zakon

Maltański Zakon, Suwerenny Rycerski Zakon Maltański, wł. Sovrano Militare Ordine di Malta, także szpitalnicy, joannici, od 1310 znani też jako kawalerowie rodyjscy, od 1530 kawalerowie maltańscy, ob. pełna nazwa Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy, z Rodos i z Malty, wł. Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme, di Rodi e di Malta,

zakon szpitalny i rycerski, utworzony w 1. poł. XII w. w Jerozolimie; ob. wspólnota katol. złożona z zakonników i osób świeckich, będąca suwerennym podmiotem prawa międzynarodowego.

Powstał z bractwa zorganizowanego 1070–80 tamże przy Szpitalu Św. Jana Chrzciciela; joannici uczestniczyli w obronie Królestwa Jerozolimskiego przed muzułmanami; po jego upadku osiedli na Cyprze, 1309 zdobyli Rodos, gdzie zał. własne państwo i bronili wyspy przed Turkami (poddali ją 1522); 1530 otrzymali Maltę, skutecznie bronili jej przed Turkami i panowali na niej do 1798; 1834 władze zakonu osiadły w Rzymie; od poł. XIX w. odradzający się zakon zaczął tworzyć związki nar., złożone w większości z osób świeckich, pochodzących z rodzin szlacheckich lub przyjmowanych do zakonu ze względu na zasługi. Ob. Z.M. posiada eksterytorialną rezydencję w Rzymie i od 1993 na Malcie; utrzymuje stosunki dyplomatyczne z ok. 50 państwami, w tym od 1990 z Polską; jest reprezentowany przy organizacjach międzynar.; prowadzi na świecie szeroką działalność charytatywną i szpitalną; na czele stoi w. mistrz. Do Polski joannici zostali sprowadzeni w XII w. (Zagość k. Wiślicy, Poznań); najwięcej komandorii powstało na Śląsku, Pomorzu Zachodnim i na ziemiach zajętych przez Brandenburgię; XVI–XVIII w. w Rzeczypospolitej istniały tylko komandorie w Poznaniu i (od 1610) w Stwołowiczach na Litwie, a także 1774–93 Wielki Przeorat Pol.; 1920 został zał. Związek Pol. Kawalerów Maltańskich (IX 1939–VIII 1944 prowadził szpital w Warszawie); 1948 odrodził się on na emigracji, a 1990–92 wznowił działalność w Polsce; liczy ok. 140 czł. w Polsce i na świecie.