Lévi-Strauss Claude

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Lévi-Strauss

[lewị stro:s]

Claude , ur. 28 XI 1908, Bruksela, zm. 1 XI 2009, Paryż,

francuski antropolog i filozof, twórca antropologii strukturalnej.

Urodził się 28 XI 1908 w Brukseli. W 1935–38 profesor uniwersytetu w São Paulo, w latach 1938–1939 dzięki pomocy rządu francuskiego prowadził badania terenowe w środkowej brazylii, m.in. wsród Indiam Nambiquara; 1942–45 — New School for Social Research w Nowym Jorku, 1950–59 — l’École Pratique des Hautes Études, od 1959 — Collège de France w Paryżu; od 1973 członek Akademii Francuskiej. Twórca wpływowej w latach 60. i 70. XX w. antropologii strukturalnej, znawca mitologii Indian południowoamerykańskich, w filozofii przedstawiciel radykalnego racjonalizmu.

Główne prace

Główne zasady antropologii strukturalnej (strukturalizm) wyłożył w: Antropologii strukturalnej (1958, wydanie polskie 1970), Myśli nieoswojonej (1962, wydanie polskie 1969), Totemizmie (1962, wydanie polskie 1968). Pierwszą poważną pracą Lévi-Straussa, w której przedstawił zarys przyszłej analizy strukturalnej były Les Structures élémentaires de la parenté (1949). Do prac weryfikujących założenia teoretycznego strukturalizmu należą Mythologiques (t. 1–4 1964–71) oraz Drogi masek (1972, wydanie polskie 1985). Dla recepcji myśli Lévi-Straussa, zarówno w wymiarze egzystencjalno-filozoficznym, jak i antropologicznym, ważny jest Smutek tropików (1955, wydanie polskie 1960) — traktat filozoficzny, dziennik podróży i relacja z badań w Ameryce Południowej, ale zarazem autobiografia człowieka zafascynowanego rolą różnicy i opozycji w kształtowaniu ludzkiego myślenia.

Źródła i zadania antropologii strukturalnej

Dla Lévi-Straussa kluczowe znaczenie mają pojęcia nieuświadamianej struktury ludzkiego umysłu, opozycja natura – kultura, zakaz kazirodztwa oraz myślenie mityczne, oparte na spontanicznym operowaniu metaforami i metonimiami. Intelektualnym źródłem antropologii Lévi-Straussa stało się językoznawstwo strukturalne, zwłaszcza w wersji R. Jakobsona. Lévi-Strauss uogólnił na całą kulturę symboliczną to, co charakteryzować miało funkcjonowanie języka, stąd podstawowe znaczenie opozycji oraz odróżnienie synchronii od diachronii: „Zarówno język, jak i kultura są zbudowane z opozycji i korelacji, inaczej mówiąc — ze stosunków logicznych. Można zatem rozpatrywać język jako fundament, na nim mogą być nadbudowywane struktury, niekiedy bardziej złożone, ale tego samego typu co te, które są mu właściwe, odpowiadają one pod wieloma względami rozpatrywanej kulturze”. Według Lévi-Straussa kultura ma 2 poziomy — powierzchniowy i głęboki; uczestnicy życia społecznego rozpoznają tylko zjawiska zachodzące na pierwszym z nich (potrafią tłumaczyć sens działań, obrzędów, mitów, zachowań rytualnych), nie zdają sobie jednak sprawy, że ich myśleniem kierują niezmienne struktury umysłu, które mają charakter pozaświadomościowy. Zadaniem antropologii strukturalnej było dotarcie do głębokiego, mentalnego poziomu kultury, a tym samym do zasad myślenia ludzkiego, wspólnych dla wszystkich ludzi.

Struktura kultury

Kultura stanowi dla Lévi-Straussa system komunikacji, którego główną funkcją jest zachowywanie stabilności danej grupy społecznej; członkowie takiej grupy nie są świadomi faktu, że nieustannie posługują się sposobami myślenia odwołującymi się do różnych opozycji (np. surowe – gotowane, lewa strona – prawa strona, góra – dół, żeńskie – męskie), by na ich podstawie ustanawiać ład społeczny. Przykładem takiego myślenia jest totemizm, gdzie opozycje obserwowane w świecie natury są przenoszone na poziom kultury. Człowiek, zdaniem Lévi-Straussa, jest istotą z natury racjonalną, a różnica między kulturami prostymi a złożonymi wynika jedynie z możliwości odwoływania się do różnego „materiału mentalnego”; dlatego w tzw. społeczeństwach zimnych (bez historii) dominuje mit, a w tzw. społeczeństwach gorących (historycznych) — nauka.

Wpływ na inne dziedziny

Wpływ Lévi-Straussa wykroczył poza antropologię kulturową i społeczną, objął filozofię, literaturoznawstwo, estetykę i myśl społeczno-polityczną (m.in. 1968 w Paryżu debata między marksistami a strukturalistami). Jest uważany za jednego z ostatnich wielkich humanistów XX w., usiłującego sformułować systemową teorię kultury czy wręcz filozofię człowieka.

Inne prace: Spojrzenie z oddali (1983, wydanie polskie 1993), Paroles données (1984), Z bliska i z oddali (1988, wydanie polskie 1994).