Hermes

Hermes, Hermḗs,

mit. gr. bóstwo uosabiające moc przekraczania granic (m.in. jako posłaniec Zeusa, a także bóstw podziemnych — Hermes Psychopompos ‘wodzący dusze’, przewodnik zmarłych do Hadesu), wytyczania szlaków (opiekun podróżnych);

syn Zeusa i nimfy Mai; obdarzony szczególnym sprytem i zdolnością wychodzenia z trudnego położenia; opiekun złodziei, także kupców i mówców; opiekun pasterzy i ich stad; opiekun młodzieży męskiej w okresie inicjacyjnych obrzędów, stał się patronem miejsc ćwiczeń fiz., gimnazjonów; przedstawiany zwykle w kapeluszu podróżnym, w uskrzydlonych sandałach i z kerykejonem w ręku lub w postaci „dobrego pasterza” z owieczką na ramionach; gł. miejsce kultu — grota góry Kyllene (miejsce urodzenia) w Arkadii; w mitologii rzym. — Merkury; Hermes był częstym tematem staroż. rzeźby gr. (Hermes z małym Dionizosem Praksytelesa, głowa Hermesa z Wejów — rzeźba etrus.; Hermes i Charyty — relief, Hermes Krioforos Kalamisa(?), Hermes Propylajos Alkamenesa z Lemnos, Hermes odpoczywający Lizypa(?) oraz malarstwa wazowego, w czasach nowoż. — rzeźby (J. Sansovino, B. Thorvaldsen, R. Begas), malarstwa (Dosso Dossi, P.P. Rubens, C. Lorrain i in.); tematy hymnu homeryckiego, dramatu satyrowego Sofoklesa Tropiciele i krotochwili H. Sachsa Merkur ein Gott der Kaufleut.