Czerwiński Wacław, ur. 16 XI 1900, Czortków (Ukraina), zm. 17 VI 1988, Toronto,
polski konstruktor szybowców i samolotów.
Czerwiński Wacław
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 16 XI 1900 w Czortkowie (Ukraina). Studia podjął na Politechnice Lwowskiej i 1931 na Wydziale Mechanicznym uzyskał dyplom inżyniera. W latach 1924–28 zbudował w Związku Awiatycznym Studentów Politechniki Lwowskiej (ZASPL) szybowiec CW-I, na którym 25 V 1928 Szczepan Grzeszczyk wykonał pierwszy w Polsce lot żaglowy, trwający 4 minuty 13 sekund, ustanawiając rekord Polski i zapoczątkowując u nas rozwój sportu szybowcowego. W 1929 Czerwiński był współzałożycielem Warsztatów Szybowcowych ZASPL, w których zbudowano następne jego szybowce szkolne (CW-II i CW-III). W 1929 odkrył w Bieszczadach tereny szybowcowe: w Bezmiechowej, utworzono tam Wyczynową Szkołę Szybowcową, oraz w Ustjanowej, gdzie założono Wojskowy Obóz Szybowcowy.
W latach 1931–35 był asystentem na Politechnice Lwowskiej i kierownikiem technicznym Instytutu Techniki Szybownictwa we Lwowie. W 1932, wraz z Władysławem Jaworskim, wydał pierwszy w Polsce podręcznik amatorskiej budowy szybowców. W końcu 1935 został głównym konstruktorem Wojskowych Warsztatów Szybowcowych (WWS) w Krakowie, a rok później — kierownikiem zespołu konstruktorskiego w Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS) w Białej Podlaskiej.
W Kanadzie
We IX 1939 był ewakuowany do Rumunii, następnie do Francji, a 1940 — do Anglii. W III 1941 wyjechał do Kanady. Został kierownikiem grupy konstrukcyjnej w wytwórni de Havilland of Canada w Toronto. Tam pod kierunkiem Czerwińskiego zostały zaprojektowane i wprowadzone do produkcji elementy samolotów NA-66 Harvard II, Anson i DH.98 Mosquito wykonane ze sklejki kształtowanej na gorąco według metody Czerwińskiego.
W 1942 założył w Toronto wytwórnię Canadian Wooden Aircraft Ltd. (CWA), gdzie produkował ze sklejki chwyty powietrza i odrzucane zbiorniki do samolotów.
W okresie 1942–59 wykładał na zorganizowanym przez Polaków Wydziale Lotniczym uniwersytetu w Toronto. W latach 1946–59 pracował w wytwórni samolotów A.V. Roe Canada Ltd w Toronto jako kierownik grupy zajmującej się wytrzymałością konstrukcji, projektant i następnie kierownik biura projektów wstępnych. Brał udział w projektowaniu samolotów odrzutowych: myśliwskiego Avro CF-100 Canuck, pasażerskiego CF-102 Jetliner oraz naddźwiękowego myśliwskiego CF-105 Arrow i latającego spodka Avro VZ-9 Avrocar. Opracował rozwiązanie konstrukcyjne, które uratowało przed kasacją 600 samolotów CF-100.
W latach 1959–66 był kierownikiem biura projektów Sekcji Aerodynamiki Poddźwiękowej w National Research Council w Ottawie oraz wykładowcą projektowania samolotów i aerodynamiki naddźwiękowej w Institute of Aerospace Studies na University of Toronto. W 1969 przeszedł na emeryturę i został konsultantem w dziedzinie aerodynamiki i wytrzymałości dużych wiatraków oraz problemów związanych z lądowaniem śmigłowców na pokładzie statków.
Za zasługi w dziedzinie szybownictwa i budowy szybowców 1951 został honorowym członkiem stowarzyszenia szybowcowego Soaring Society of Canada. W Kanadzie uzyskał 30 patentów. Publikował wiele artykułów w prasie technicznej przed wojną i po wojnie. Zajmował się także malarstwem artystycznym. Swe obrazy prezentował na wielu wystawach. Zaprojektował witraże nad głównym ołtarzem kościoła Saint Hyacinth w Ottawie. Miał żonę Weronikę. Zmarł 17 VI 1988 w Toronto; został pochowany w Dolleystown.
Największe dokonania w lotnictwie
Czerwiński był pionierem budowy szybowców w Polsce i jednym z czołowych konstruktorów szybowcowych w świecie. Szybowcami swej konstrukcji, szczególnie wyczynowymi, przyczynił się do tego, że Polska stała się drugą (po Niemczech) potęgą w szybownictwie w świecie. W latach 1924–50 zaprojektował 21 typów szybowców, z czego zrealizowano 18 (wyprodukowano ponad 1000 sztuk). Na swych szybowcach PWS-101, PWS-102 i PWS-103 zastosował nowy rodzaj hamulców aerodynamicznych własnego pomysłu. Innym jego wynalazkiem były szybkorozłączne połączenia napędów sterowania, pozwalające na szybki montaż i demontaż szybowca.
W PWS, z Zygmuntem Jabłońskim, skonstruował według wstępnego projektu Franciszka Misztala dwumiejscowy dwusilnikowy samolot treningowy PWS-33 Wyżeł (zbudowany 1938 i 1939 skierowany do produkcji), w którym zastosował jako pierwszy na świecie krycie kadłuba sklejką wypukłą. Zapoczątkowało to stosowanie wypukłej sklejki do krycia kadłubów samolotów. Jego metoda przestrzennego kształtowania sklejki została podczas II wojny światowej zastosowana w Kanadzie przy produkcji samolotów bojowych.
Swój talent konstrukcyjny wykazał w Kanadzie, gdy znalazł sposób na usunięcie pękania skrzydeł samolotów myśliwskich CF-100 Canuck, stosując w pękającym miejscu przegub łączony sworzniem i uratował 600 samolotów przed kasacją.
Konstrukcje
CW-II (1929) i CW-III (1929, zbudowano 20 sztuk), na CW-II w 1929 Grzeszczyk ustalił rekord długotrwałości lotu 2 h 11 min; CW-IV — pierwszy polski szybowiec dwumiejscowy (1930, zbudowano 2 sztuki), ustalono na nim 4 rekordy krajowe; szkolny CWJ skonstruowany wraz z Jaworskim (1931, 80); treningowo-akrobacyjny ITS-II (1932, 3); szkolny CWJ-bis Skaut (1932, 80); wyczynowy CW-5bis (1933, 19 sztuk, 8 rekordów krajowych), akrobacyjny CW-7 (1934, 10) i szkolny CW-8 (1934, 30); WWS-1 Salamandra (1936, 180 sztuk przed wojną, 264 po wojnie, ponad 50 sztuk na licencji w Jugosławii i Rumunii i Chinach oraz 300 sztuk odmiany treningowej Emouchet we Francji); szkolny WWS-2 Żaba (1937, 140) i treningowy WWS-3 Delfin (1937, 90); szybowce wyczynowe PWS-101 (1937, 11) i PWS-102 (1939, 2), na PWS-101 Piotr Mynarski przeleciał 351 km podczas I szybowcowych Mistrzostw Świata w Rhön-Wasserkuppe w Niemczech, a Tadeusz Góra 18 V 1938 — 578 km, za co otrzymał, jako pierwszy pilot na świecie Medal Lilienthala przyznany przez Międzynarodową Federację Lotniczą FAI; DH Sparrow (1942, 1 egzemplarz) i CWA Wren (1943, 1 egzemplarz), CWA Robin (1944, 1 egzemplarz), zbudowane na podstawie odtworzonej przez Czerwińskiego z pamięci dokumentacji szybowców Salamandra i Żaba.
