Czeczenia
 
Encyklopedia PWN
Czeczenia, ros. Czeczniạ, czeczeńskie Nochčijčo', Republika Czeczeńska, ros. Czeczenskaja Riespublika, czeczeńskie Nochčijn Respublika,
republika na południu eur. części Rosji, na Kaukazie;
pow. 15,7 tys. km2, 1,3 mln mieszk. (2010); gł. Czeczeni, a także Ingusze, Rosjanie, narody Dagestanu; stol. Grozny. Na południu pasma Wielkiego Kaukazu (najwyższy szczyt Tebułosmta, 4493 m), północna część nizinna (wys. 150–350 m); klimat umiarkowany ciepły, na północy suchy (roczne opady 300–450 mm); w górach piętra klim.; gł. rz.: Terek z Sunżą i jej dopływy (Assa, Walerik, Argun); liczne źródła miner.; stepy zaorane, w górach lasy liściaste (buk, grab, dąb), powyżej 2000 m subalpejskie i alpejskie łąki. Wydobycie ropy naftowej, przemysł rafineryjny i petrochemiczny, maszyn. (gł. urządzenia dla przemysłu naftowego), materiałów bud. (cement), spoż., drzewny, lekki (dziewiarski, odzieżowy, obuwniczy); uprawa zbóż (pszenica, jęczmień, kukurydza, ryż), słonecznik, buraki cukrowe, drzewa owocowe, winorośl, warzywa; hodowla owiec, kóz, bydła; przez terytorium Czeczenii przechodzi linia kol. Rostów nad Donem (Rosja)–Baku (Azerbejdżan); gł. drogi samochodowe: z Władykaukazu i Mozdoku (Osetia Północna) do Machaczkały (Dagestan); rurociągi naftowe do Tuapse (Kraj Krasnodarski) i Machaczkały; połączenie lotn. z Moskwą; granica z Inguszetią nadal nie wytyczona (1998).
Historia. Czeczeni dzielili losy narodów Kaukazu Północnego: niewolę mong., agresję Persji i Turcji; pierwotnie chrześcijanie, w 2. poł. XVII w. przyjęli z sąsiedniego Dagestanu islam (sunnici). Do XIX w. przetrwał ustrój rodowy („wolne gromady”); przez kilka dziesięcioleci walczyli z Rosją o niezawisłość swych ziem w ramach imamatu dagestańskiego Szamila; po rozbiciu imamatu ziemie czeczeńskie znalazły się w składzie Rosji (1859). Na pocz. XX w. rozwinął się tu przemysł naftowy; po wojnie domowej 1920 ustaliła się władza sowiecka; 1922 powstał Czeczeński Okręg Autonomiczny, 1924 — Inguski Obwód Autonomiczny; 1936 przekształcone w Czeczeńsko-Inguską ASRR w składzie Ros. FSRR; 1942–43 część Czeczeńsko-Inguskiej ASRR okupowana przez wojska niem.; 1944 w wyniku represji stalinowskich republika została zlikwidowana, ludność deportowano gł. do Kazachstanu; po jej rehabilitacji i powrocie na Kaukaz reaktywowano 1957 Czeczeńsko-Inguską ASRR; 1990 pod wpływem niepodległościowej działalności byłego gen. Dż. Dudajewa — wybranego na prezydenta Czeczenów, twórcy partii Droga Islamu i Rady Ogólnonar. Kongresu Czeczenów — Czeczeni 1991 proklamowali powstanie niepodległej Rep. Czeczeńskiej i niepodległość; po oddzieleniu się w grudniu 1991 Inguszów Cz. nie podpisała (wraz z Tatarstanem) nowej umowy o stowarzyszeniu z Rosją (31 III 1992) i proklamowała oderwanie się od Federacji Rosyjskiej. Jednocześnie Dudajew, współtwórca Konfederacji Narodów Kaukazu, wysunął (w lutym 1992) koncepcję utworzenia (wraz z Armenią, Azerbejdżanem i Gruzją) Federacji Rep. Kaukaskich. W 1994 wkroczenie wojsk ros., wybuch krwawych walk; w walce Czeczeni posługiwali się także terrorem, m.in. VI 1995 oddział S. Basajewa opanował szpital w Budionowsku i następnie odparł ataki wojsk ros.; 1996, po śmierci D. Dudajewa, prezydentem został Z. Jandarbijew, który zawarł z prezydentem Rosji B. Jelcynem porozumienie o zawieszeniu broni; 1997 wybory prezydenckie, zwycięstwo A. Maschadowa (nieuznawany przez Moskwę); od X 1999 kolejna zbrojna interwencja ros. w Czeczenii, od XII walki o Grozny. II 2000 wojskom ros. udało się zająć terytorium Czeczenii, większość oddziałów czeczeńskich nie złożyła broni i przeszła do walki partyzanckiej; część bojowników czeczeńskich przyjęła metody walki terrorystycznej, podejmowane także poza terytorium Czeczenii (m.in. zamach terrorystyczny w moskiewskim Teatrze na Dubrowce 2002); X 2003 zwycięstwo w wyborach prezydenckich, zorganizowanych pod osłoną Moskwy, A. Kadyrowa, dotychczasowego zwierzchnika promoskiewskiej administracji w Czeczenii Po jego śmierci w zamachu w 2004 przejściowe rządy A. Ałchanowa, od 2007 u władzy R. Kadyrow. 2009 oficjalne uznanie przez Rosję wojny w Czeczenii za zakończoną. Sytuacja pozostaje wciąż niestabilna.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia